ความเชื่อเรื่อง “ลั่นทม”

ภาพระบายสีน้ำ "ดอกลั่นทม"

ความเชื่อเรื่อง “ลั่นทม”

ต้นจำปา ดอกจำปา (ดอกลั่นทม) เป็นพืชสำคัญของภาคอีสานและสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ถือเป็นต้นไม้ประจำชาติด้วย ภาคกลางเรียก ลั่นทม ซึ่งเป็นชนิดเดียวกัน แต่มีความเชื่อต่างกัน โดยชาวภาคกลางเชื่อว่าเป็นต้นไม้แห่งความโศกเศร้า เพราะชื่อลั่นทมคล้ายระทม จึงนิยมปลูกที่วัด ไม่นิยมปลูกที่บ้าน ปัจจุบันคลายความเชื่อนี้แล้ว และเลี่ยงมาเรียกว่า “จำปาลาว” แทนเพราะดอกสวยงามมีกลิ่นหอมมาก ทั้งมีดอกตลอดปี จึงเป็นที่นิยมปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับแพร่หลายทั้งโรงแรม ศูนย์การค้า สถานที่ราชการ บ้านเรือน

พฤกษศาสตร์
ต้นจำปาทั่วไปมีดอกสีขาวอยู่ในวงศ์ APOCYNACEAE ชื่อวิทยาศาสตร์ Plumeria obtuse Linn. เป็นไม้พุ่มสูง ๓-๖ เมตร กิ่งก้านแผ่พุ่มกว้าง ใบเดี่ยวออกสลับถี่ รูปใบพาย กว้าง ๕-๘ เมตร ปลายและโคนมน สีเขียวเข้มเป็นมัน ดอกสีขาว กลางดอกเหลือง ออกเป็นช่อตามซอกใบปลายกิ่ง กลีบดอก ๕ กลีบ ซ้อนเหลื่อมกันรูปไข่ ปลายมนงอเล็กน้อย เส้นผ่าศูนย์กลาง ๘-๑๐ เซนติเมตร โคนเชื่อมกันเป็นหลอด ภายในมีขน ผลเป็นคู่รูปยาวรี กว้าง ๑.๕ เซนติเมตร ยาว ๑๕ เซนติเมตร เมื่อแก่จะแตกเป็น ๒ ซีก มีเมล็ดมาก มีปีกร่อนไปแพร่พันธุ์ได้ อีกตระกูลหนึ่งมีดอกสีชมพูอ่อนถึงเข้มจัด วงศ์เดียวกันคล้ายกัน แต่แยกเป็น plumeria rubra Linn. ขยายพันธุ์โดยเมล็ดและปักชำกิ่งได้

ทั้งประเทศไทยทุกภาคและประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว นิยมปลูกจำปา หรือลั่นทมตามวัดนั้น อาจเป็นเพราะมีกลิ่นหอมจัด สามารถกลบกลิ่นศพในพิธีฌาปนกิจที่ศาลาวัดได้ดี ชาวภาคกลางจึงเรียก “ลั่นทม” (ระทม) ถือเป็นต้นไม้วัดไม่นิยมปลูกที่บ้าน ที่ประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวและภาคอีสานเรียก “จำปา” และถือเป็น “ไม้มงคล” ปลูกได้ทั้งที่วัดและบ้านเรือน ทั้งนำมาทำพวงมาลัยหรือช่อดอกไม้บูชาพระด้วย

สรรพคุณ
จำปา (ลั่นทม) ถือเป็นพืชสมุนไพรซึ่งทรงคุณค่าด้วย คือ เปลือกต้น เปลือกรากใช้เป็นยาถ่ายอย่างแรงสำหรับคนท้องผูก ยางซึ่งมีทั่วไปทั้งต้นใช้ทาแก้หิด กราก เกลื้อน หรืองูสวัด นักเคมีวิเคราะห์แล้วว่ามีสาร plumieride สกัดเป็นตัวยารักษาโรคดังกล่าวได้ดี และปัจจุบันนักวิทยาศาสตร์ แพทย์ นักเคมี ได้สกัดสาร Iridoid จากเปลือกต้นจำปา (ลั่นทม) ให้ชื่อว่า Fuluoplumierin มีฤทธิ์ยับยั้งการเพิ่มจำนวนไวรัส HIV โรคเอดส์ได้

หมายเหตุ วรรณกรรมอีสานเรื่อง จำปาสี่ต้น นั้นหมายถึงดอกลั่นทมนี่เอง เพราะต้นจำปาทั้งสี่ถูกนางอิจฉาให้เสนาถอนลอยน้ำไป พระฤๅษีตัดกิ่งมีเลือดออกมา (ยางต้นลั่นทม) จึงรู้ว่าไม่ใช่ต้นจำปาทั่วไป แต่เป็นต้นจำปาเนรมิต

"ลั่นทม" ถ่ายที่รีสอร์ทแห่งหนึ่ง ในจังหวัดอุบลราชธานี