สมเด็จพระวันรัต(เฮง เขมจารี) วัดมหาธาตุฯ

สมเด็จพระวันรัต(เฮง เขมจารี)
อดีตอธิบดีสงฆ์ วัดมหาธาตุฯ

"สมเด็จพระวันรัต" (เฮง เขมจารี) ถือกันว่าเป็นบุรุษอาชาไนยในทางพระพุทธศาสนา อย่างหาผู้เปรียบเทียบได้ยาก ดำรงตำแหน่งสำคัญ เช่น เจ้าคณะใหญ่หนใต้ เจ้าอาวาสวัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร แม่กองบาลีสนามหลวง ฯลฯ

มีนามเดิมว่า กิมเฮง เกิดเมื่อวันที่ 31 ม.ค.2424 ที่บ้านท่าแร่ สะแกกรัง จ.อุทัยธานี บิดาเป็นพ่อค้าชาวจีนชื่อ ตั้วเก๊า แซ่ฉั่ว มารดาชื่อทับทิม เสียชีวิตระหว่างคลอดบุตรคนที่สี่

บรรพชาครั้งแรก อายุ 12 ปี และลาสิกขา 2 ครั้ง ด้วยต้องไหว้บรรพบุรุษตามประเพณีจีน บวชครั้งที่ 3 อายุ 13 ปี อายุ 16 ปีไปอยู่วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ ในกรุงเทพฯ เพื่อศึกษาพระปริยัติธรรม จนสำเร็จเปรียญธรรม 9 ประโยค

ต่อมาได้เป็นพระราชาคณะที่พระศรีวิสุทธิวงศ์ พระราชสุธี พระเทพโมลี พระธรรมไตรโลกาจารย์ และพระพิมลธรรม ตามลำดับ ก่อนได้เป็นพระสมเด็จพระราชาคณะชั้นสุพรรณบัฏที่สมเด็จพระวันรัต ในปี 2482

นับเป็นสมเด็จพระวันรัตรูปแรกใน สมัยประชาธิปไตย และได้เป็นประธานสังฆสภารูปแรกด้วย เมื่อเกิดพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ฉบับใหม่ใน ปี 2484

พ.ศ.2466 ดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดมหาธาตุฯ พ.ศ.2467 เป็นเจ้าคณะมณฑลนครสวรรค์ พ.ศ.2471 เป็นเจ้าคณะรองหนเหนือ พ.ศ.2473 เป็นเจ้าคณะมณฑลอยุธยา พ.ศ.2482 เป็นเจ้าคณะใหญ่หนใต้ ตำแหน่งต่างๆ บริหารอย่างเต็มกำลังความสามารถ ส่งศิษยานุศิษย์ให้ไปเป็นเจ้าคณะจังหวัดและเจ้าอาวาสในมณฑลนั้นๆ ช่วยให้การพระศาสนาเป็นไปตามระเบียบแบบแผนอันดีงาม

กวดขันในเรื่องการทำวัตรสวดมนต์ รักษาศีลาจารวัตร อุดหนุนพระปริยัติศึกษา และเอื้อเฟื้อทางด้านการศึกษาของเยาวชนด้วย รวมถึงรักษาวัดวาอารามให้ร่มรื่นร่มเย็น จะขาดตกบกพร่องบ้างก็ในทางสมาธิภาวนา ซึ่งเป็นไปในทางรูปแบบมากกว่าจะเจาะลึกลงไปในทางโยนิโสมนสิการ

ท่านเป็นศิษย์ในสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส และเป็นที่โปรดปราน เมื่อเจ้าคุณสมเด็จเขมจารีได้เป็นพระราชาคณะครั้งแรกนั้นท่านเขียนไว้ว่า "เสด็จพระอาจารย์ กรมหลวงวชิรญาณวโรรส ทรงพระเมตตา เป็นพระธุระในการแจกเจ้าพนักงาน ทั้งยังทรงพระกรุณาเสด็จไปร่วมงานถึงกุฏิท่าน อันท่านและศิษยานุศิษย์ถือกันว่าเป็นมงคลยิ่งนัก"

เมื่อท่านเป็นพระราชาคณะ "เสด็จพระอาจารย์" ได้มีลายพระหัตถ์ไปถึงสมเด็จพระวันรัต (ฑิต) พระอุปัชฌาย์ของท่านว่า "บัดนี้ เจ้าคุณชราแล้ว มีการคณะเกี่ยวกับหน้าที่เจ้าอาวาส คงใช้พระศรีวิสุทธิวงศ์แทนเถิด ต่อไปจะพูดตรงถึงเธอทีเดียว ในปลายปีนั้นเอง พระศรีวิสุทธิวงศ์ก็ได้เป็นพระราชาคณะผู้ใหญ่ นี้นับว่าเป็นการได้กำลังใจจากผู้ใหญ่ เป็นการเปิดโอกาสให้ผู้น้อยได้ทำงานอย่างจริงจัง"

พร้อมกันนี้ ท่านเป็นผู้น้อยที่ให้ความเคารพนับถือผู้ใหญ่อย่างจริงจัง ดังจะเห็นได้ว่าเจ้าคุณสมเด็จเขมจารีนั้น เคารพเจ้าคุณสมเด็จพระวันรัต ผู้เป็นพระอุปัชฌาย์ และเจ้าคุณสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ วัดเทพศิรินทร์ เป็นอย่างมากอีกด้วย

ในทางแสดงธรรม สมเด็จพระมหาสมณเจ้า ทรงสรรเสริญเจ้าคุณสมเด็จเขมจารี ดังทรงยกย่องว่า "ได้ฟังเทศนาของพระศรีวิสุทธิวงศ์ เฮง เขมจารี วัดมหาธาตุฯ เห็นว่าเธอมีความรู้และปฏิภาณในทางเทศนา สมควรเป็นธรรมกถึกแท้ เขียนหนังสือฉบับนี้ไว้เป็นเครื่องแสดงความพอใจ"

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงโปรดปรานสมเด็จพระวันรัต เขมจารี พอๆ กับสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวโร) วัดเทพศิรินทร์ ดังมูลนิธิเสฐียรโกเศศ-นาคะประทีป ได้ตีพิมพ์ลายพระหัตถ์กับลิขิตของท่านทั้งสองนี้ขึ้นแล้ว ในนามว่า สามสมเด็จ (พ.ศ.2523)

สมเด็จพระวันรัต (เฮง) มรณภาพด้วยโรคหลอดลมอักเสบเรื้อรังและขั้วปอดโต วันจันทร์ที่ 10 พ.ค.2486 เวลา 20.30 น. ที่วัดมหาธาตุฯ สิริอายุ 63 พรรษา 42

จังหวัดอุทัยธานี ภูมิใจในบุรุษอาชาไนยของบ้านเมือง ถึงกับสร้างโอสถศาลาไว้ในนามท่าน หลังจากที่ล่วงลับไปไม่นาน ต่อถึง พ.ศ.2538 จึงมีสะพานสมเด็จพระวันรัต เฮง เขมจารี สร้างข้ามแม่น้ำเจ้าพระยาจากจ.นครสวรรค์ ไป จ.อุทัยธานี ถือเป็นถาวรวัตถุด้านสาธารณประโชน์แห่งแรกที่รัฐฯ ยอมตั้งชื่อถวายพระภิกษุสงฆ์

อีกทั้ง จ.อุทัยธานียังก่อสร้างอาคารสามชั้นขึ้นในวัดธรรมโสภิต อ.เมือง จ.อุทัยธานี ตั้งเป็นหอสมุดสมเด็จพระวันรัต (เฮง เขมจารี) เปิดอย่างเป็นทางการ เมื่อวันที่ 29 มี.ค.2548

จากคอลัมน์อริยะโลกที่ 6