ตะโพน บรมครูทางดุริยางคศิลป์ เสียงตีหรือ"หน้าทับ" กำกับทำนองเพลงร้องหรือดนตรี

ปืด เครื่องดนตรีชาวปักษ์ใต้

ปืด หรือ โพนปืด เป็นเครื่องดนตรีโบราณชนิดหนึ่งของชาวปักษ์ใต้ มีรูปร่างคล้ายคลึงกับตะโพน รูปทรงยาว มี ๒ หน้า ขนาดหน้าไม่เท่ากัน หุ้มด้วยหนัง ร้อยด้วยสายหนังดิบหรือตอกหวาย ภายในเจาะตัวปืดเป็นรูปกรวย ขนาดที่เจาะแต่ละข้างไม่เท่ากันเพื่อให้เกิดความต่างของเสียง ข้างหนึ่งจะมีเสียง “ปืด” หรือ “ปื้ด” อีกข้างหนึ่งจะมีเสียง “เทิ่ง” เมื่อตีติดต่อกันทั้งซ้ายและขวาจะมีเสียง “ปื้ด เทิ่ง ปื้ด เทิ่ง”

ปืดมี ๓ ขนาด คือ ขนาดใหญ่ ขนาดกลาง และขนาดเล็ก

ชาวใต้บริเวณพื้นที่นครศรีธรรมราชและพัทลุงตลอดจนถึงจังหวัดใกล้เคียง ใช้ปืดเป็นดนตรีกล่อมอารมณ์ ปืดจึงเป็น “คีตกรรม” ที่มีการสืบทอดกันยาวนานหลายชั่วอายุคน เชื่อกันว่าปืดมีต้นกำเนิดมาจากอินเดีย แต่จะแพร่หลายหรือรับเข้ามายังเมืองนครศรีธรรมในสมัยใดนั้น ไม่มีหลักฐานยืนยันแน่ชัด

จากจดหมายเหตุของอีจิง (หงีจิง) ภิกษุชาวจีนซึ่งจารึกผ่านเมืองนครศรีธรรมราชเพื่อไปยังประเทศอินเดียใน พ.ศ.๑๒๗๒ ได้บันทึกเล่าเรื่องการแห่พระของเมืองนครไว้ว่า “พระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์องค์หนึ่งมีคนแห่แหนออกจากวัด โดยประดิษฐานบนรถ มีพระสงฆ์และฆราวาสหมู่ใหญ่แวดล้อมมา มีการตีกลองและบรรเลงดนตรีต่างๆ มีการถวายของหอม ดอกไม้ และถือธงชนิดต่างๆ ที่ทอแสงในกลางแดด” จากข้อความที่ปรากฏในจดหมายเหตุดังกล่าว ถ้าการตีกลองที่กล่าวถึงหมายถึงการตีปืด หรือโพนปืด ปืดก็คงจะมีมาก่อนสมัยนั้นแล้ว

การตีปืดและการประชันปืด เป็นวัฒนธรรมด้านดนตรี หรือคีตศิลป์ที่สืบทอดกันมาในภาคใต้ โดยเฉพาะเขตพื้นที่ลุ่มน้ำปากพนัง อำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช และจังหวัดพัทลุงหลายอำเภอ

การเล่นตีปืด เป็นประเพณีการเล่นหลังจากงานบุญยกหมฺรับ คือบุญสารทเดือนสิบ จนไปถึงวันหลังออกพรรษา ลากพระเดือน ๑๑ เพราะใช้ปืดเป็นเครื่องตีประโคมอย่างหนึ่งในการลากพระเรือพระ จากการใช้กลอง ระฆัง ฆ้อง จะใช้เสียงปืดเป็นเสียงนำจังหวะในการประโคม แต่ปืดที่นำมาประโคมในวันลากพระเรือพระนั้น จะไม่เน้นเสียงไพเราะ การประชันปืดจะมีขึ้นหลังจากงานบุญยกหมฺรับ แต่มีไม่มากนัก เพราะสภาพแวดล้อมในสมัยนั้นไม่เอื้ออำนวย

การประชันปืดจะทำกันครั้งละคู่ โดยนั่งหันหลังตามลม กรรมการจะนั่งฟังอยู่ใต้ทิศทางลม ปืดที่วางอยู่หน้าเรียก “ปืดหลัก” ที่วางอยู่ข้างหลังเรียกว่า “ปืดยืน” เมื่อได้ยินสัญญาณเริ่ม ปืดยืนประโคมก่อนแล้ว ปืดหลักตีตามสลับกันไป ปืดใบใดดังไปไกลเสียงใหญ่เสียงหวานกลมแน่นเป็นใยยืดไม่ขาดห้วน ถือว่าดีกว่าก็ชนะ

การประโคมปืด นิยมใช้ประโคมในวันสำคัญของทางราชการ งานที่เกี่ยวข้องกับพิธีกรรมทางศาสนา และเพื่อความบันเทิง ในปัจจุบันความนิยมในการตีปืดและประชันปืดลดน้อยลงไป คนไทยภาคใต้ควรช่วยกันอนุรักษ์การตีปืดและการประชันปืดไว้เพื่อแสดงให้เห็นว่า "ปืด" เป็นเครื่องดนตรีไทยภาคใต้ด้วยความภาคภูมิใจ

ที่มา : "องค์ความรู้เรื่อง "ปืด เครื่องดนตรีชาวปักษ์ใต้" หอสมุดแห่งชาติ นครศรีธรรมราช