จันทาภชาดก ว่าด้วยผู้เข้าถึงอาภัสสรพรหม

• จันทาภชาดก
จนฺทาภนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สงฺกสฺสนครทฺวาเร
เถรสฺเสว ปญฺหสฺส พฺยากรณํ อารพฺภ กเถสิ ฯ

พระศาสดาเมื่อเสด็จประทับ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงพระปรารภการพยากรณ์ปัญหาของพระเถรเจ้านั้นแล ที่ประตูนครสังกัส ตรัสเรื่องนี้ มีคำเริ่มต้นว่า จนฺทาภํ ดังนี้ ฯ

อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต ในอดีตกาลครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติ ณ พระนครพาราณสี พระโพธิสัตว์กำลังจะมรณภาพที่ชายป่า ถูกพวกอันเตวาสิกถาม ก็กล่าวว่า จนฺทาภํ สุริยาภํ แสงจันทร์ แสงอาทิตย์ ดังนี้ แล้วเกิดในอาภัสสรพรหม พวกดาบศไม่เชื่อต่ออันเตวาสิกผู้ใหญ่ พระโพธิสัตย์มาสถิตในอากาศ กล่าวคาถานี้ว่า

จนฺทาภํ สุริยาภญฺจ		โยธ ปญฺญาย คาธติ
อวิตกฺเกน ฌาเนน		โหติ อาภสฺสรูปโค

แปลว่า ผู้ใดในโลกนี้หยั่งได้ด้วยปรีชา ซึ่งแสงจันทร์และแสงอาทิตย์ผู้นั้นย่อมเข้าถึง อาภัสสรพรหมได้ ด้วยฌานอันหาวิตกได้ ฯ

มีอรรถาธิบายว่า บุคคลใดในสัตว์โลกนี้หยั่งได้ด้วยปัญญาซึ่งกสิณทั้งสองอย่างคือ โอทาตกสิณ (ดวงสีขาวที่กล่าวว่าแสงจันทร์) และปีตกสิณ (ดวงสีเหลืองที่กล่าวว่าแสงอาทิตย์) คือทำกสิณทั้งสองนั้นให้เป็นอารมณ์ จรดใจไว้ได้ หรือตั้งใจไว้ได้ในกสิณทั้งสองนั้น อีกนัยหนึ่ง แสงจันทร์และแสงอาทิตย์ย่อมแผ่ไปได้สู่ที่เท่าใด จำเริญปฏิภาคกสิณแล้วในที่เท่านั้น กระทำปฏิภาคกสิณนั้นให้เป็นอารมณ์ยังฌานให้เกิดได้ ก็ชื่อหยั่งแสงแม้ทั้งสองนั้นด้วยปัญญา เหตุนั้นอธิบายนี้จึงเป็นเนื้อความในบทนั้นได้เหมือนกัน บุคคลนั้นย่อมเข้าถึงอาภัสสรพรหมโลกได้ด้วยฌานที่สองที่ตนได้เพราะกระทำอย่างนั้น

พระโพธิสัตว์ ให้พวกดาบสรู้แจ้งด้วยประการฉะนี้ แล้วกล่าวคุณของอันเตวาสิกผู้ใหญ่ กลับไปพรหมโลกดังนี้ ฯ

พระศาสดาทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดกว่า อันเตวาสิกผู้ใหญ่ในครั้งนั้นได้มาเป็นพระสาริบุตร ส่วนท้าวมหาพรหมได้มาเป็นเราแล

จบ จันทภชาดก