พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๓ นันทิวิสาลชาดก : โคเจ้าปัญญา

พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๓ นันทิวิสาลชาดก
โคเจ้าปัญญา

เมื่อครั้งที่พระเจ้าคันธาระครองราชย์สมบัติอยู่ในเมืองตักสิลา แคว้นคันธาระ ครั้งนั้นมีพราหมณ์คนหนึ่ง มีฐานะปานกลาง เขาเป็นคนชอบพูดจาหยาบคายจนเป็นนิสัย อยู่มาวันหนึ่ง เขาได้ลูกโคซึ่งเป็นของทำบุญมาตัวหนึ่ง เขาตั้งชื่อว่า นันทิวิสาล
   พราหมณ์รักโคนันทิวิสาลมากจึงดูแลอย่างกับลูกของตน นอกจากจะให้กินหญ้าอย่างโคทั่วๆ ไปแล้ว ก็ยังให้กินข้าวยาคูและอาหารดีๆ อย่างอื่นอีก โคนันทิวิสาลเจริญเติบโตขึ้นตามลำดับ จนกระทั่งเป็นโคหนุ่ม มีร่างกายแข็งแรงสมบูรณ์ และมีพละกำลังเป็นพิเศษยิ่งกว่าโคทั่วๆ ไป
   วันหนึ่งโคนันทิวิสาลคิดขึ้นมาว่า พราหมณ์ท่านนี้ได้ดูแลเรามาด้วยความเอาใจใส่เป็นอย่างดีจนกระทั่งร่างกายของเราใหญ่โต มีพละกำลังมหาศาล ไม่มีโคอื่นใดในชมพูทวีปเทียบเท่าได้ ควรจะใช้พละกำลังนี้เข้าแลกกับทรัพย์สำหรับเป็นค่าเลี้ยงดู จะได้ตอบแทนบุญคุณของพราหมณ์ผู้มีน้ำใจคนนี้บ้าง เมื่อคิดได้ดังนั้นแล้ว โคนันทิวิสาลก็เข้าไปหาพราหมณ์ แล้วกล่าวขึ้นว่า “ท่านพราหมณ์! ถ้าท่านอยากจะได้ทรัพย์เพิ่มขึ้นแล้ว ท่านจงไปหาโควินทกเศรษฐี ไปท้าเขาว่าโคของเราสามารถลากเกวียนบรรทุกเต็มได้ถึง ๑๐๐ เล่ม ให้เคลื่อนที่ไปได้ ถ้าเขาไม่เชื่อก็จงเดิมพันกับเขาเป็นเงินสัก ๑,๐๐๐ กหาปณะ (๔,๐๐๐ บาท)”
   พราหมณ์ดีใจที่โคนันทิวิสาลมีน้ำใจเช่นนั้น จึงไปท้าพนันกับเศรษฐีโควินทกะ โควินทกเศรษฐีไม่เชื่อว่าจะมีโคที่มีพละกำลังเช่นนั้นจริง จึงไม่ให้ความมั่นใจ แต่เมื่อพราหมณ์รุกเร้ามากขึ้นว่าโคของตนทำได้แน่ โควินทกเศรษฐีไม่เชื่อว่าจะทำได้ คิดว่าเป็นเรื่องโม้มากกว่า จึงท้าพนันว่า “เราจะพนันกันสักเท่าไรดี”
   พราหมณ์รับพนันด้วยความดีใจ “เอาสิ! สัก ๑,๐๐๐ กหาปณะดีไหม”
   โควินทกเศรษฐีตอบตกลง
   เมื่อถึงกำหนด พราหมณ์ก็ให้โคนันทิวิสาลซึ่งอาบน้ำประพรมน้ำหอม ประดับพวงมาลัยที่คอ แล้วนำไปเทียมแอกลากเกวียน ๑๐๐ เล่ม ซึ่งบรรจุกรวดหินดินทรายเต็มทั้งหมดผูกติดกัน จอดเรียงกันอยู่ วันนั้นพราหมณ์ตื่นเต้นเกินไป เพราะกลัวจะเสียเงินเดิมพัน จึงเงื้อปฏัก ตวาดเสียงดังอย่างหยาบคายว่า “ไปเร็ว โอ้เจ้าโคขี้โกง เจ้าจงลากเกวียนไป เจ้าโคขี้โกง จงฉุดเกวียนไปเร็วๆ เข้าซิโว้ย”
   โคนันทิวิสาลได้ยินคำหยาบคายเช่นนั้นก็เกิดความรู้สึกว่า “พราหมณ์นี้ชอบพูดหยาบคายไม่เข้าท่า ดูซินั่นมาร้องด่าเราว่าไอ้โคขี้โกง ไม่สมควรเลย”
   คิดอยากจะสอนพราหมณ์ให้รู้สำนึก จึงแกล้งยืนเฉยเสียอย่างนั้น ไม่ยอมก้าวเท้าแม้สักก้าวเดียว โควินทกเศรษฐีเห็นเช่นนั้นก็หัวเราะชอบใจ ฝ่ายพราหมณ์หน้าเสีย ต้องจ่ายค่าพนันไป ๑,๐๐๐ กหาปณะด้วยความเสียดายยิ่ง พราหมณ์ปลดโคออกจากเกวียนแล้วเดินเข้าบ้านด้วยความเสียใจ แล้วล้มตัวลงนอนด้วยความหมดอาลัยตายอยาก โคนันทิวิสาลเห็นเจ้านายของตนทุกข์โศกอยู่หลายวันรู้สึกสงสารจับจิตจับใจจึงเข้าไปปลอบใจว่า “เห็นท่านเป็นทุกข์แล้ว ข้าปวดใจเหลือเกิน แต่ที่ท่านต้องได้รับผลอย่างนี้ ก็เพราะท่านพูดจาหยาบคายดุด่าข้านั่นเอง ข้าอยู่กับท่านมาตั้งแต่เล็กจนใหญ่ เคยทำให้เดือดร้อนสักครั้งไหม ข้าเคยทำให้ข้าวของท่านแตกหักเสียหายไปบ้างไหม เคยทำร้ายใครไหม เคยคดโกงทำตัวเกเรไหม เคยถ่ายหนักถ่ายเบาเรี่ยราดในที่อันไม่สมควรบ้างไหม”
   พราหมณ์ตอบว่า “เจ้าไม่เคยทำอย่างนั้นดอก”
   โคนันทิวิสาลกล่าวว่า “ก็เมื่อเป็นอย่างนั้น ทำไมท่านจึงดุด่าตวาดใส่ข้าว่าไอ้เจ้าโคขี้โกงเล่า นั่นมันเป็นความผิดทางวาจาของท่าน จึงทำให้ข้ายืนเฉยไม่อยากลากเกวียนไป ต่อไปนี้เอาใหม่ ท่านจงไปเดิมพันกับเขาใหม่ คราวนี้ให้เดิมพันด้วยทรัพย์สัก ๒,๐๐๐ กหาปณะ แต่ขอร้องท่านอย่าได้ร้องเรียกข้าว่าไอ้เจ้าโคขี้โกง อย่าได้กล่าวคำหยาบๆ คายๆ กะข้าอีก แล้วข้าจะลากเกวียนไปให้ท่านชนะเดิมพันอย่างแน่นอน”
   พราหมณ์ฟังเช่นนั้นก็รู้สึกมีกำลังใจ คลายเศร้าโศกขึ้นฉับพลัน ดีดตัวผึงลุกขึ้นมาด้วยความดีใจ รีบเดินทางไปที่บ้านเศรษฐีโควินทกะท้าพนันอย่างคราวก่อน แต่เพิ่มเดิมพันเป็น ๒,๐๐๐ กหาปณะ
   เมื่อถึงวันกำหนด พราหมณ์ได้ตระเตรียมเกวียน ๑๐๐ เล่มเรียบร้อยแล้ว ก็ให้โคนันทิวิสาลอาบน้ำ ประพรมน้ำหอม ประดับพวงมาลัยที่คอ แล้วนำไปเทียมด้วยความรู้สึกมั่นใจเป็นพิเศษ ส่วนตัวเองก็ขึ้นไปนั่งบนทูบเกวียน เอามือลูบหลังโคนันทิวิสาลไปมา พลางกล่าวว่า “นันทิวิสาลลูกพ่อ! พ่อจงลากเกวียนไปพ่อมหาจำเริญ พ่อจงก้าวย่างไปข้างหน้า พ่อน้ำใจงามจงลากเกวียนไปเถิด”
   โคนันทิวิสาลรู้สึกพอใจในถ้อยคำของพราหมณ์ จึงก้าวเข้าไปข้างหน้าออกแรงลากเกวียน ๑๐๐ เล่ม ด้วยกำลังแรงเพียงครั้งเดียว เกวียนทั้งหลายก็ขยับเขยื้อนไปทันที โควินทกเศรษฐีเห็นเช่นนั้นก็ตกใจ ไม่นึกว่าโคนันทิวิสาลจะลากเกวียนหนัก ๑๐๐ เล่มไปได้ ไฉนจึงมีพละกำลังมหาศาลเช่นนั้น ต้องยอมจ่ายเงิน ๒,๐๐๐ กหาปณะให้แก่พราหมณ์ ชาวบ้านที่พากันมาชมดูต่างรู้สึกอัศจรรย์ใจในเรี่ยวแรงของโคนันทิวิสาลยิ่งนัก
   พราหมณ์ได้กำไรมา ๑,๐๐๐ กหาปณะ ก็ยิ้มออกอย่างสบายอกสบายใจ ฝ่ายโคนันทิวิสาลก็ดีใจที่ได้ตอบแทนเจ้านายของตน

ธรรมนิทานชาดกเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
“คำพูดทำให้คนเราได้ดีหรือได้ชั่วก็ได้”

พุทธศาสนสุภาษิตประจำเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
โมกฺโข กลฺยาณิยา สาธุ
เปล่งวาจางาม ยังประโยชน์ให้สำเร็จ (๒๗/๒๘)

คัดจาก : หนังสือ พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ / จัดพิมพ์เพื่อเผยแพร่พระพุทธศาสนาขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดย สถาบันบันลือธรรม ... สาธุ