นางละเวงมีชื่อเต็มๆว่า "ละเวงวัณฬา" เป็นพระธิดาของท้าวลังกา เจ้าเมืองลังกา และนางเป็นน้องสาวของอุศเรน (คู่หมั้นของนางสุวรรณมาลี) ต่อมาเกิดเหตุที่ว่าพระอภัยมณีชิงตัวนางสุวรรณมาลีไปเป็นมเหสีเสียก่อน ซึ่งเป็นการหยามหน้าอุศเรนมาก อุศเรนแค้นใจจึงยกทัพไปเมืองผลึก (เมืองของสุวรรณมาลี) เพื่อไปรบ
แต่พระอภัยมณีชนะการศึก อุศเรนตายเพราะความแค้นทำให้เส้นเลือดในสมองแตก ส่วนท้าวลังกาก็ทนไม่ได้ที่โอรสสุดที่รักสิ้นชีวิต...จึงหัวใจวายตายไปอีกคน นางละเวงเศร้าโศกเสียใจมาก นางหมายมั่นไว้ว่า นางจะแก้แค้นพระอภัยมณีให้ได้...
นางละเวงได้ขึ้นครองเมืองแทนท้าวลังกา...นางละเวงนั้นพอมีความรู้เรื่องไสยศาสตร์มนตร์ดำอยู่บ้าง อีกทั้งนางยังได้ตราพระราหูมาด้วย (ตราพระราหูเป็นเครื่องราง ทำให้ผู้ถือไว้ไม่เป็นอันตราย) นางจึงวางแผนให้ช่างมาวาดรูปเหมือนของนางแล้วร่ายมนตร์เสน่ห์ให้ชายใดก็ตามที่เห็นรูป...มีความรักหลงในรูปนั้นทันที!
นางได้แนบสารไปกับรูปด้วยว่า ใครที่สามารถตีเมืองผลึกได้ แล้วจับพระอภัยมณีมาให้นาง นางจะมอบเมืองลังกา ทรัพย์สมบัติ และตราพระราหูให้ แถมยังได้ตัวนางเป็นคู่ครองด้วย...แต่กลายเป็นว่าพระอภัยมณีบังเอิญได้เห็นรูปนางละเวงเข้า...แล้วก็เกิดหลงรักในตัวนาง มาอ้อนวอนให้ละเวงรับรัก ตอนแรกนางละเวงก็คิดจะปั่นหัวทัพเมืองผลึกเล่น จึงแกล้งทำเป็นว่ารักพระอภัยมณี แต่เอาเข้าจริงนางละเวงก็ดันไปใจอ่อนรักพระอภัยมณีจริงๆเข้าจนได้
ต่อมา...ละเวงได้อภิเษกสมรสกับพระอภัยมณี มีโอรสด้วยกันองค์หนึ่งชื่อ "มังคลา" แต่ต่อมามังคลาคิดกบฎต่อเมืองผลึก คิดฆ่าพระอภัยมณีและนางสุวรรณมาลี รวมถึงหัวดื้อไม่ยอมเชื่อฟังละเวงผู้เป็นมารดาด้วย จึงเกิดศึกขึ้นอีกครั้ง มังคลาหนีไปได้ และไม่มีใครได้ข่าวคราวจากเขาอีกเลย...
นางในวรรณคดี นางละเวง

นางในวรรณคดี นางละเวง
เมื่อไม่มีมังคลา ทายาทองค์เดียวของลังกาแล้ว...นางละเวงจึงมอบตำแหน่งเจ้าเมืองลังกาแก่ สุดสาคร สุดสาครจึงได้ครองเมืองโดยมีนางเสาวคนย์เป็นมเหสีอยู่เคียงข้าง (สุดสาครเด็กหนุ่มที่เราชื่นชอบกันในเรื่องพระอภัยมณี...ตอนโตมีชายาสองคน มีลูกสองคน ชายาเอกคือนางเสาวคนย์...ส่วนที่ว่านางเป็นลูกเต้าเหล่าใครก็...ถ้าใครเคยอ่านหรือดูเรื่องพระอภัยมณีตอนสุดสาครออกผจญภัย จะมีช่วงตอนที่สุดสาครเจอชีเปลือยใช่ม่ะ แล้วตอนนั้นก็ปราบชีเปลือยได้ แล้วสุดสาครก็มาเป็นลูกบุญธรรมของเจ้าเมืองการเวก ที่เค้ามีลูกสาวอยู่แล้วอ่ะ ลูกสาวคนนั้นแหละนางเสาวคนย์ ชายาในอนาคตของสุดสาคร ส่วนอีกคนคือ สุลาลีวันลูกเลี้ยงของนางละเวงวัณฬา น้องสาวนางยุพาผกา ซึ่งนางละเวงวัณฬาไปขอมาจากบาทหลวงปีโปจากบ้านสิกคารนำ เป็นผู้ทำเสน่ห์สุดสาคร ทำให้สุดสาครหลงรักและติดพันอยู่ในเมืองลังกา มีบุตรกับสุดสาครคือหัสกัน )
หลังจากนั้น เมื่อนางละเวงแก่ตัวลงแล้ว พระอภัยมณีเกิดเบื่อชีวิตการครองเมืองขึ้นมา อีกทั้งต้องมาคอยรองรับอารมณ์ฉุนเฉียวของมเหสีทั้งสอง คือ นางสุวรรณมาลีและนางละเวง ที่ปะทะอารมณ์กันแทบตลอดเวลา พระอภัยมณีจึงลาไปบวชในป่าใหญ่ นางสุวรรณมาลีและนางละเวงขอติดตามไปรับใช้ด้วย พระอภัยมณีก็อนุญาต แต่มีข้อแม้ว่าพวกนางห้ามทะเลาะกันเด็ดขาด ซึ่งพวกนางก็ตกลง...
แล้วทั้งสามก็สิ้นชีวิตลง...ด้วยวัยอันร่วงโรยในป่าใหญ่ที่ไปบวชนั่นเอง..








