กบฏผีบุญภาคอีสาน (พ.ศ.๒๔๔๓-๒๔๔๕)

กบฏผีบุญภาคอีสาน (พ.ศ.๒๔๔๓-๒๔๔๕)

กบฏผีบุญภาคอีสาน คือกบฏของผีบุญหรือสามัญชนที่อ้างตนว่าเป็นผู้มีบุญ เป็นผู้วิเศษเพื่อสร้างความเลื่อมใสศรัทธาให้แก่ชาวบ้านชาวเมืองในเขตเมืองอุบลราชธานี จนยอมเข้าเป็นสมัครพรรคพวก ระหว่าง พ.ศ.๒๔๔๓-๒๔๔๕ มีกลุ่มผีบุญเกิดขึ้นหลายกลุ่มทั่วบริเวณหัวมืองอีสาน พฤติกรรมของผีบุญกลุ่มต่างๆ มักจะเป็นไปในด้านอิทธิฤทธิ์และปาฏิหาริย์ที่ช่วยชาวบ้านในการรักษาโรคภัยไข้เจ็บ สอนธรรมะ การทำบุญ สวดมนต์ภาวนา มีเพียงกลุ่มผีบุญในเขตเมืองอุบลราชธานีเท่านั้น ที่นอกจากจะมีพฤติกรรมเช่นเดียวกับผู้วิเศษอื่นๆ แล้ว ยังมีการดำเนินการที่เป็นปฏิปักษ์ต่อบ้านเมือง จนได้ชื่อว่าเป็นกบฏ และถูกปราบปรามลงในที่สุด

หัวเมืองอีสาน หมายถึงบริเวณ ๑๙ จังหวัดทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยในปัจจุบันนี้ ได้แก่ กาฬสินธุ์ ขอนแก่น ชัยภูมิ นครพนม นครราชสีมา บุรีรัมย์ มุกดาหาร มหาสารคาม ยโสธร ร้อยเอ็ด เลย ศรีสะเกษ สกลนคร สุรินทร์ หนองคาย หนองบัวลำภู อุดรธานี อุบลราชธานี และอำนาจเจริญ ในช่วงที่เกิดเหตุการณ์นี้ คือเมืองต่างๆ ของมณฑลลาวกาว มณฑลลาวพวน และมณฑลลาวกลาง

ความเชื่อเรื่องผีบุญเกิดจากมีคำบอกเล่าว่า มีลายแทงเป็นคำพยากรณ์เหตุการณ์บ้านเมืองว่าจะเกิดเหตุเพทภัยต่างๆ ขึ้น เป็นต้นว่า เงินทองทั้งหลายจะกลายเป็นกรวดทราย และกรวดทรายที่มีอยู่ทั่วไปจะกลายเป็นทอง เป็นเงิน หมูและกระบือกจะกลายเป็นยักษ์กินคน จะมีผู้มีบุญมาเกิดในโลก ช่วยชุบกรวดทรายให้เป็นทองและดับทุกข์เข็ญ ผู้ที่ประสงค์จะให้พ้นเหตุร้ายจะต้องคัดลายแทงเก็บไว้ และบอกให้คนอื่นรู้ต่อๆ กันไป ชาวบ้านหวาดกลัวคำพยากรณ์จึงเล่าขานขยายความแพร่หลายออกไป เป็นเหตุให้เกิดผีบุญขึ้นตามท้องถิ่นต่างๆ หลายสิบกลุ่ม ผีบุญโดยมากมักจะเป็นพระภิกษุ หรือผู้ทรงศีลนุ่งขาวห่มขาว หรือผู้ทรงคุณความสามารถ มีคาถาอาคมวิเศษแตกต่างไปจากคนธรรมดาสามัญ สามารถเสกเป่า รดน้ำมนต์สะเดาะเคราะห์ รักษาโรคเป็นการช่วยเหลือชาวบ้านได้ ชาวบ้านจึงเกิดความเลื่อมใสศรัทธายอมเข้าเป็นพวก เป็นกลุ่มใหญ่บ้างเล็กบ้าง ตามแต่ความเชื่อถือในผีบุญแต่ละคน

โดยทั่วไปราษฎรในหัวเมืองอีสานมีความเป็นอยู่ที่เรียบง่าย อาชีพที่สำคัญคือ การทำไร่ ทำนา อาชีพรองคือ การหาของป่า การล่าสัตว์ การเลี้ยงไหม เป็นต้น อาชีพเหล่านี้ทำเพียงเพื่อเลี้ยงตัวเองหรือเพื่อการแลกเปลี่ยนกันมากกว่าเป็นการค้าหากำไรเป็นเงินตรา ในแต่ละท้องถิ่นจึงหาเศรษฐีมีเงินได้ยาก เมื่อรัฐบาลปรับปรุงระบบการปกครองประเทศให้ทันสมัย ระบบการใช้เงินติดตามมาได้แก่ค่าธรรมเนียม เช่น ค่าธรรมเนียมศาล ค่าธรรมเนียมการอนุญาตซื้อขายสัตว์ การเก็บเงินค่าราชการแทนการเกณฑ์แรงงาน ราษฎรที่ยากจนขัดสนจึงได้รับความเดือดร้อน

นอกจากนั้น ความเชื่อถือศรัทธาของราษฎรในแถบนี้ยังยึดมั่นในพระพุทธศาสนาอย่างเคร่งครัด มีประเพณีต่างๆ สืบเนื่องจากศาสนาตลอดปี โดยเชื่อว่าการทำกุศลจะสร้างอานิสงส์ให้ผู้ทำได้พบความสุขในโลกหน้า รวมทั้งความเชื่อเรื่องภูตผีและวิญญาณเครื่องรางของขลังอย่างเหนียวแน่น ผนวกเข้ากับความใฝ่ฝันที่จะได้พบเมืองใหญ่ที่สมบูรณ์พูนสุข ไม่ต้องเสียส่วยและเงินต่างๆ อีกทั้งความรู้สึกถูกทอดทิ้ง การพลัดพรากจากญาติพี่น้อง เนื่องจากไทยเสียดินแดนให้แก่ฝรั่งเศส เมื่อเกิดผีบุญที่จะช่วยปัดเป่าความทุกข์ยาก สามารถเสกก้อนหินให้กลายเป็นเงินทองได้ มีอิทธิฤทธิ์ และจะเป็นผู้นำไปสู่โลกหน้า คือ โลกพระศรีอาริย์ ราษฎรจึงหลงใหลเชื่อถือ ยอมเข้าไปรับใช้และสมัครเข้าเป็นสานุศิษย์อย่างง่าย

ในด้านพนักงานปกครอง แต่แรกไม่เอาใจใส่เรื่องของผีบุญ คาดว่าเป็นความคิดหลอกลวงราษฎรบ้าง เป็นเรื่องความหลงชั่วคราวบ้าง ซึ่งเมื่อเวลาผ่านไปก็คงจะสงบเงียบไปเอง แต่ปรากฏว่า เรื่องกลับขยายตัวออกไปอย่างกว้างขวางและทวีความรุนแรงขึ้น โดยเฉพาะที่เมืองอุบลราชธานี มีผีบุญกลุ่มใหญ่ หัวหน้าชื่อ องค์มั่น ได้รับความเลื่อมใสศรัทธา มีผู้สมัครเป็นพรรคพวกจำนวนมาก และตั้งตนเองเป็นท้าวธรรมิกราช ผู้มีบุญก่อการกบฏหวังจะยกกำลังเข้ามีเมืองอุบลราชธานี ข้าหลวงต่างพระองค์สำเร็จราชการมณฑลอีสานซึ่งขณะนั้น คือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนสรรพสิทธิประสงค์ ในการปราบปรามของฝ่ายรัฐบาลนั้น ครั้งแรกทำการไม่สำเร็จ เพราะกองทหารที่ส่งไปมีทหารที่เป็นชาวเมืองเป็นจำนวนมากและมีความหวาดกลัวผีบุญ จึงแตกหนีไม่กล้าเข้าต่อสู้จับกุม ทำให้ท้าวธรรมิกราชผู้มีบุญรู้สึกฮึกเหิม จึงวางแผนการยกกำลังจะเข้าโจมตีเมืองอุบลราชธานี แต่ทำการไม่สำเร็จ ถูกกองทหารที่ยกมาปราบในครั้งหลังใช้ปืนใหญ่ยิงถูกไพร่พลที่ร่วมมาล้มตายและแตกกระจัดกระจาย ตัวผีบุญหนีหายสาบสูญไป เรื่องของผีบุญก็จางหายไป

อย่างไรก็ตามความคิดในเรื่องผีบุญในภาคอีสานมีอยู่อย่างกว้างขวางยาวนานตั้งแต่ปลายสมัยอยุธยาเรื่อยมาจนตราบเท่าทุกวันนี้.

ที่มา - กบฏผีบุญภาคอีสาน (พ.ศ.๒๔๔๓-๒๔๔๕) สารานุกรมประวัติศาสตร์ไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน, ราชบัณฑิตยสถาน จัดพิมพ์เผยแพร่