พระตำหนักคำหยาด อำเภอโพธิ์ทอง จังหวัดอ่างทอง

โครงสร้างทางสถาปัตยกรรม ทำให้น่าสนใจที่จะเสาะแสวงหาเรื่องราวในสมัยอดีต
พระตำหนักคำหยาด สร้างอยู่ในท่ามกลางทุ่งโล่งในเขตพื้นที่ตำบลคำหยาด อ.โพธิ์ทอง จ.อ่างทอง

พระตำหนักคำหยาด
ตำบลคำหยาด อำเภอโพธิ์ทอง จังหวัดอ่างทอง

พระตำหนักคำหยาด หรือ พระที่นั่งคำหยาด ซึ่งชาวบ้านเรียกว่า “ตึกคำหยาด” เป็นโบราณสถาน ตั้งอยู่ในเขตวัดร้างชื่อว่า วัดโพธิ์ทอง หมู่ที่ ๙ ตำบลคำหยาด อำเภอโพธิ์ทอง จังหวัดอ่างทอง

เชื่อกันว่าพระตำหนักคำหยาดนี้ อายุอยู่ในราวครึ่งหลังของพุทธศตวรรษที่ ๒๓ เป็นอาคารก่อด้วยอิฐถือปูน ยกพื้นสูง มีใต้ถุน ขนาดกว้าง ๑๐ เมตร ยาว ๒๐ เมตร สภาพปัจจุบันมีเพียงผนัง ๔ ด้าน ช่วงหลังคาที่คาดว่าน่าจะเป็นไม้สูญหายไปหมด ตามผนังมีลวดลายปูนปั้นที่ยังเหลือเค้าความงามอยู่มาก ตัวอาคารหันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีมุขเด็จด้านหน้าและด้านหลัง ภายในทาดินแดง ผนังใต้ถุนชั้นล่างทำเป็นช่องคูหา ช่องประตูหน้าต่างแบบโค้งแหลม ตามแบบสิ่งก่อสร้างที่ลพบุรี ซึ่งสร้างในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ตามช่องต่างๆ ที่เจาะไว้มีลักษณะปิดตัน น่าจะเป็นที่วางโคมไฟในเวลาค่ำคืน ภายในโปร่งและมีร่องรอยของเสากลมที่ตั้งขึ้นรองรับน้ำหนักคาน พื้นตำหนักปูด้วยกระดานหายไป คงเหลือส่วนฐานของพระตำหนักอ่อนโค้งแบบท้องสำเภา อาคารพระตำหนักได้เจาะเป็นซุ้มหน้าต่างด้านละ ๕ บาน เหนือหน้าต่างทำเป็นซุ้มจระนำ มุขหน้ามีเสาหาร ๒ ต้น มีอัฒจันทร์ขึ้นด้านหลัง ส่วนมุขหลังก่อเป็นผนังขึ้นไปและเจาะช่องหน้าต่างลอยสูงขึ้น มีร่องรอยปูไม้กระดานที่ผนัง

พระตำหนักคำหยาดสร้างในสมัยอยุธยา แต่ไม่ทราบแน่ชัดว่าสมัยกษัตริย์พระองค์ใด มีข้อสันนิษฐานปรากฎแตกต่างกัน ดังนี้

๑. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาหลายฉบับมีความปรากฏได้ว่า “ปีมะโรง โทศก เดือนแปดข้างขึ้น (พ.ศ.๒๓๐๓) กรมขุนพินิจ (พระเจ้าอุทุมพร) เสด็จลงเรือพระที่นั่งออกไป ณ วัดโพธิ์ทองคำหยาด ทรงผนวชแล้วเสด็จกลับเข้ามาอยู่ ณ วัดประดู่ดังแต่ก่อน” แสดงให้เห็นว่า พระตำหนักคำหยาด เคยเป็นที่ประทับของสมเด็จพระเจ้าอุทุมพร (กรมขุนพินิจ) หรือขุนหลวงหาวัด พระมหากษัตริย์องค์ที่ ๓๓ แห่งกรุงศรีอยุธยา ซึ่งได้เสด็จมาผนวชที่วัดโพธิ์ทอง แล้วจึงเสด็จกลับไปอยู่ ณ วัดประดู่ ดังนั้น ระหว่างที่พระองค์เสด็จที่วัดโพธิ์ทองนั้น พระองค์จะต้องมาประทับที่พระตำหนักคำหยาดแห่งนี้

๒. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จทอดพระเนตรพระตำหนักคำหยาดเมื่อวันที่ ๒๖ ตุลาคม พ.ศ.๒๔๕๐ และทรงมีพระราชวินิจฉัยดังปรากฏในพระราชหัตถเลขา เรื่อง เสด็จลำน้ำมะขามเฒ่าว่า “พระตำหนักนี้คงได้สร้างเมื่อขุนหลวงบรมโกศเสด็จประพาสตามแถบเมืองอ่างทองอยู่เนืองๆ จนถึงได้เสด็จพระนอนขุนอินทรประมูลถึง ๒ ครั้ง ทรงปฏิสังขรณ์ทั้งพระนอนจักสีห์ และพระนอนขุนอินทประมูล ที่ตำหนักคำหยาดนี้คงได้สร้างไว้เป็นที่ประทับเมื่อเสด็จออกมาเนืองๆ”

๓. พระตำหนักคำหยาด ในอดีตสันนิษฐานกันว่าปลูกสร้างขึ้นตั้งแต่รัชสมัยสมเด็จพระเจ้าบรมโกศเพื่อใช้เป็นที่ประทับแรม เนื่องจากมีพระราชนิยมเสด็จประพาสเมืองแถบนี้ และในขณะเดียวกัน กรมขุนพรพินิต (ขุนหลวงหาวัด หรือ เจ้าฟ้าอุทุมพร) เคยผนวชอยู่ที่วัดราชประดิษฐ์ ได้ทรงนำข้าราชบริพารกับพระภิกษุ ที่จงรักภักดี เสด็จลงเรือพระที่นั่ง ออกจากพระนครศรีอยุธยามาจำพรรษาที่วัดโพธิ์ทองคำหยาด และประทับอยู่ที่พระตำหนักคำหยาดนี้ เพื่อไปร่วมสมทบกับชาวบ้านบางระจัน ซึ่งขณะนั้นมีคนไทยที่รักชาติได้รวมกำลังตั้งค่ายต้านพม่าอยู่ที่บางระจัน ได้แก่ นายทองแก้ว นายดอก ชาวเมืองวิเศษชัยชาญ นายแท่น นายโชติ นายอิน และนายเมือง ชาวบ้านศรีบัวทอง และชาวบางระจัน ได้แก่ ขุนสรรค์ พันเรือง นายทองเหม็น นายจันทร์หนวดเขี้ยว และนายทองแสงใหญ่ โดยมีอาจารย์ธรรมโชติเป็นหัวหน้า

ปัจจุบันนี้ พระตำหนักแห่งนี้ กรมศิลปากรได้บูรณะและขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน

สถาปัตยกรรมสมัยอยุธยาตอนปลาย และรัตนโกสินทร์ตอนต้น ฐานที่รองรับโบสถ์วิหาร
และพระที่นั่งในพระราชวังล้วนเป็นแนวโค้ง เรียกว่า ท้องสำเภา
มีลักษณะเป็นแนวเส้นอ่อนช้อยเหมือนความหย่อนโค้งของเส้นเชือกตกท้องช้าง สันนิษฐานความหมาย -
ลักษณะโค้งท้องสำเภาเปรียบเสมือนยานหรือสำเภาที่ขนสัตว์ทั้งหลายให้ข้ามพ้นวัฏสงสารไปสู่พระนิพพาน
ขอขอบคุณเว็บไซต์ travelchoicetv.ran4u.com (ที่มาข้อมูล)

ร่องรอยโบราณสถานข้างๆ พระตำหนักคำหยาด