ความเชื่อเกี่ยวกับ "ครุฑ"

หัตถกรรมเครื่องเงินรูป ครุฑ วัดศรีสุพรรณ ถ.วัวลาย อ.เมือง จ.เชียงใหม่

ความเชื่อเกี่ยวกับ "ครุฑ"

ครุฑ เป็นพญานกในจินตนาการของคนอินเดียโบราณ ซึ่งมีอิทธิพลต่อความคิดความเชื่อ และการสร้างสรรค์ศิลปกรรมของคนไทย

ครุฑ เป็นสัตว์ใหญ่ มีรูปเป็นครึ่งคนครึ่งนก มีศีรษะ ปากและเล็บเหมือนนก แต่มีร่างกายแขนและขาเหมือนมนุษย์ มีอานุภาพและพละกำลังมหาศาล แข็งแรง บินได้รวดเร็ว มีสติปัญญาเฉียบแหลม อ่อนน้อมถ่อมตน และมีสัมมาคารวะ

ครุฑในวรรรณคดีสันสกฤตมีเพียงตัวเดียว คือครุฑที่มีชื่อว่า “ไวนเตยะ” ในมหากาพย์ภารตะ กล่าวว่าครุฑเป็นบุตรของพระกัศยปพรหมฤๅษีประชาบดีกับนางวินตา โดยกำเนิดจากฟองไข่ เมื่อเวลาผ่านไป ๕,๐๐๐ ปี ไข่จึงแตกออกกลายเป็นนกตัวใหญ่มหึมา มีรัศมีพวยพุ่งออกจากกายสว่างรุ่งโรจน์ดังไฟไหม้ทั้งสี่ทิศ มีพละกำลังเกรียงไกร บินเร็ว เรียกกำลังได้ตามความต้องการ และสามารถเนรมิตกายได้ตามความปรารถนา

ส่วนครุฑในวรรณคดีบาลีมีจำนวนมากจนนับเป็นนกประเภทหนึ่ง เกิดจากอำนาจแห่งกุศลกรรมแต่ครั้งอดีตชาติ บุคคลสามารถกำเนิดเป็นครุฑได้ด้วยการทำบุญ ครุฑมีผิวพรรณผุดผ่อง มีเครื่องอุปโภคบริโภคอันเป็นทิพย์ มีอายุยืน แต่ไม่ดำรงสภาพเป็นอมตะเช่นครุฑในวรรณคดีสันสกฤต

ตามคติพุทธศาสนาได้จำแนกกำเนิดครุฑเป็น ๔ ประเภท คือ ครุฑที่มีกำเนิดในฟองไข่ เรียกว่าครุฑประเภทอันฑชะ ครุฑพวกที่กำเนิดในครรภ์ เรียกว่าครุฑชลามพุชะ ครุฑที่มีกำเนิดในเถ้าไคล เรียกว่าครุฑประเภทสังเสทชะ และครุฑพวกที่เกิดขึ้นเองแบบเทวดา เรียกว่าครุฑประเภทอุปปาติกหรือโอปปาติก

ด้วยเหตุที่ครุฑมีจำนวนมาก มีความสามารถ และมีพละกำลังแข็งแรง จึงได้รับมอบหมายจากพระอินทร์ให้รักษาด่านสำคัญของสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ครุฑที่ปรากฏในวรรณคดีบาลี เช่น ครุฑชื่อจิตรสุบรรณในพระสุตันตปิฎก ลูกครุฑในกุลาวกชาดก ครุฑในกากาติชาดก ครุฑในสุสันธีชาดก ครุฑในวรรณคดีบาลีมีบทบาทเกี่ยวข้องกับมนุษย์ เช่น ชอบมาดูมหรสพในโลกมนุษย์และเล่นสกากับกษัตริย์

ครุฑในวรรณคดีสันสกฤตอาศัยอยู่ที่ยอดเขาหิมวัต เขาไวกันกะ หิรัณมยวรรษ และต้นศาลมลี(งิ้ว) ส่วนครุฑในวรรณคดีบาลีอยู่ที่เชิงเขาพระสุเมรุ ต้นสิมพลี (งิ้ว) ริมมหาสมุทร และต้นสิมพลีในดินแดนที่มีทะเล แม่น้ำ มหาสมุทร และภูเขาคั่นอยู่ มักเรียกว่าสิมพลีรุกขพิมาน

ไทยได้รับความเชื่อเกี่ยวกับครุฑมาจากทั้งวรรณคดีสันสกฤตและบาลี ทั้งนี้เนื่องจากมีความเชื่อกันว่าครุฑมีฤทธานุภาพมาก เป็นพาหนะทรงของพระนารายณ์ ตามคติไทยโบราณถือว่าพระมหากษัตริย์ คือพระผู้เป็นเจ้าอวตารลงมาเกิดเพื่อปราบทุกข์เข็ญ ครุฑซึ่งเป็นพาหนะของพระนารายณ์จึงถูกนำมาใช้เป็นตราประจำพระองค์พระมหากษัตริย์และตราประจำแผ่นดิน ส่วนรูปครุฑที่อยู่หน้าบริษัทเอกชน ห้างร้าน ธนาคารต่างๆ นั้น หมายความว่าดำเนินการโดยได้รับพระบรมราชานุญาตจากพระมหากษัตริย์ให้ประดับตราพระครุฑพ่าห์เป็นตราตั้งห้างไว้ที่ห้างร้านของตนได้ โดยพระมหากษัตริย์ทรงไว้ในสิทธิที่จะเรียกคืนตราดังกล่าวได้

รูปครุฑที่อยู่หน้าบริษัทเอกชน โดยได้รับพระบรมราชานุญาตจากพระมหากษัตริย์ให้ประดับตราพระครุฑพ่าห์เป็นตราตั้งห้าง

ภาพครุฑประกอบเนื้อหา ติดตั้งหน้าบริษัทเอกชน ถ่ายซูมจากอาคารฝั่งตรงข้าม
ถนนราชดำเนินกลาง แขวงบวรนิเวศ เขตพระนคร กรุงเทพฯ

โปรดติดตามตอนต่อไป