พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๕๒ ปาทัญชลิชาดก : ราชาเม้มประโอษฐ์

พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๕๒ ปาทัญชลิชาดก
ราชาเม้มโอษฐ์

พระเจ้าพรหมทัตแห่งกรุงพาราณสี มีพระโอรสพระองค์เดียว พระโอรสเป็นคนที่มีสติปัญญาเชื่องช้า ไม่ว่าจะทำอะไรก็ช้าไปหมด มีความโลเล ไม่แน่นอน เมื่อพระราชาทรงสวรรคต พระโอรสก็ได้ขึ้นเสวยราชสมบัติแทนพระบิดา พวกอำมาตย์ทั้งหลายคัดค้าน เพราะความที่พระโอรสเป็นคนที่เชื่องช้า ตัดสินใจไม่แน่นอน กลัวจะทำให้บ้านเมืองถึงคราววิบัติเป็นแน่ แต่มีอำมาตย์คนหนึ่งเสนอว่าพวกเราน่าจะให้พระองค์ทรงทดลองปกครองบ้านเมืองดูก่อน ถ้าไม่ไหวก็ค่อยว่ากันทีหลัง อำมาตย์ทุกคนเห็นด้วยกับข้อเสนอ จึงจัดงานฉลองราชสมบัติและสถาปนาพระโอรสขึ้นเป็นพระราชา ฉลองกันถึง ๗ วัน ๗ คืนอย่างสนุกสาน มีงานมหรสพทั่วเมือง
ทุกๆ วัน พระองค์ก็จะต้องมาตัดสินคดีความพร้อมกับเหล่าอำมาตย์เสมอ อำมาตย์คนหนึ่งตรัสถามพระโอรสว่า “เมื่อครู่คดีที่ตัดสินไปมีความยุติธรรมหรือไม่”
พระราชาไม่พูดอะไรสักคำ ได้แต่เม้มพระโอษฐ์แทน ไม่ยอมตรัสสิ่งใดออกมาเลย เหล่าอำมาตย์คิดว่าพระราชาเข้าใจ คิดตริตรองรู้จักว่าเรื่องไหนควรทำ จึงบอกกับอำมาตย์ท่านอื่นว่า “พระองค์ทรงมีพระปรีชายิ่งนัก ทรงมองเห็นอะไรแน่นอน ไม่งั้นก็ไม่ทรงเม้มพระโอษฐ์หรอก”
ต่อมาได้มีชาวบ้านมาขอความช่วยเหลืออีก คราวนี้อำมาตย์ตัดสินถูกต้องทุกอย่าง แล้วเขาถามว่า “พระองค์คิดว่าคนนี้เป็นอย่างไร ที่ตัดสินไปอย่างถูกต้องหรือไม่ ขอให้ทรงพิจารณา” พระราชาเม้มพระโอษฐ์เหมือนเดิม เหล่าอำมาตย์มองหน้ากันก็รู้ทันทีว่าพระราชาทรงไม่รู้อะไรแม้แต่น้อย เรื่องที่ดีกลับไม่ดี เรื่องไม่ดีกลับดี ทำให้สับสนวุ่นวายกันไปหมด

นิทานชาดกเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
“ไม่ควรยกย่องผู้ที่โง่เขลา จะนำความเดือดร้อนมาให้”

พุทธศาสนสุภาษิตประจำเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
อสนฺตํ โย ปคฺคณฺหาติ อสนฺตํ จูปเสวติ
เตเมว ฆาสํ กรุเต พฺยคฺโฆ สญฺชีวโก ยถาฯ
ยกย่องคนไม่ดีและคบหากับคนไม่ดี ย่อมตกเป็นเหยื่อของเขาแน่นอน
เหมือนเสือโคร่งคืนชีพจับมาณพผู้ร่ายมนต์ปลุกชีพตนขึ้นมากินเสียฉะนั้น (๒๗/๑๕๐)

ที่มา : นิทานชาดกจากพระไตรปิฎก : พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ จัดพิมพ์เผยแพร่ธรรมโดย ธรรมสภา สถาบันบันลือธรรม