พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๗๑ วรนรชาดก : ลิงเจ้าปัญญา

พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๗๑ วานรชาดก
ลิงเจ้าปัญญา

ในสมัยพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติที่ในกรุงพาราณสี ยังมีลิงฝูงหนึ่งอาศัยอยู่ริมฝั่งแม่น้ำคงคา วันหนึ่งนางจระเข้เกิดแพ้ท้องอยากจะกินหัวใจลิง จึงบอกให้ผัวไปหามา จระเข้ผัวคิดออกว่าจะหามาได้อย่างไร จึงดำลงไปในน้ำแล้วโผล่ขึ้นข้างๆ ต้นไม้ที่พญาวานรอาศัยอยู่ แล้วร้องเชิญชวนให้พญาวานรไปหากินผลมะม่วงด้วยกันที่ระหว่างเกาะ พญาวานรไม่รู้จะไปได้ยังไง จระเข้จึงบอกว่า “ท่านก็นั่งหลังเราไปสิ”
พญาวานรเมื่อรู้ความคิดจระเข้ จระเข้พาว่ายได้หน่อยก็เริ่มทำท่าจะดำลงน้ำลงไป พญาวานรรู้สึกเอะใจ จึงถามว่า “ท่านจะพาเราลงไปในน้ำทำไมล่ะ?”
จระเข้ตอบว่า “เราจะควักเนื้อหัวใจไปให้เมียเรากิน”
ลิงจึงรีบบอกว่า “หัวใจเราไม่ได้อยู่ที่หน้าอก แต่ห้อยอยู่บนต้นมะเดื่อ ถ้าท่านต้องการเราก็จะไปเอาให้”
จระเข้ไม่รู้ทันพญาวานร จึงพาว่ายน้ำไปต้นมะเดื่อที่อยู่ริมน้ำ พอเข้าไปใกล้ต้นมะเดื่อ พญาวานรก็กระโดดขึ้นไปเกาะต้นมะเดื่อทันที แล้วหันลงมากล่าวกับจระเข้ว่า “ตอนนี้เราขึ้นมาอยู่บนบกแล้ว จะไม่ตกไปอยู่ใต้อำนาจของท่านอีกต่อไป เราไม่อยากกินผลไม้อะไรทั้งสิ้น กินผลมะเดื่อดีกว่า”
ผู้ใดไม่รู้เท่าทันเหตุการณ์อันเกิดขึ้นโดยพลัน ผู้นั้นจะต้องตกอยู่ในอำนาจของศัตรู และต้องเดือดร้อนในภายหลัง ส่วนผู้ใดรู้เท่าทันเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นโดยพลัน ผู้นั้นย่อมพ้นจากวงล้อมของศัตรู และไม่ต้องเดือดร้อนภายหลัง

นิทานชาดกเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
“ถ้าไม่อยากอยู่ใต้อำนาจศัตรู ต้องรู้เท่าทันเหตุการณ์”

พุทธศาสนสุภาษิตประจำเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ ขิปฺปเมว นิโพธติ
มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา กุกฺกุโฏว วิฬาริยาฯ
ผู้รู้เท่าทันเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นได้ฉับพลัน ย่อมพ้นจากการเบียดเบียนของศัตรู
เหมือนไก่พ้นจากเงื้อมมือของแมว (๒๗/๙๐๔)

ที่มา : นิทานชาดกจากพระไตรปิฎก : พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ จัดพิมพ์เผยแพร่ธรรมโดย ธรรมสภา สถาบันบันลือธรรม