พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๗๘ คชกุมภชาดก : ตัวกระพองช้าง

พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ เรื่องที่ ๑๗๘ คชกุมภชาดก
ตัวกระพองช้าง

ในสมัยพระเจ้าพรหมทัต เสวยราชสมบัติอยู่ที่กรุงพาราณสี
พระเจ้าพรหมทัตพระองค์นึ้ทรงมีนิสัยเกียจคร้าน พระโพธิสัตว์ผู้เป็นอำมาตย์พยายามคิดอุบายแก้ไข วันหนึ่งสบโอกาสเมื่อตามเสด็จไปยังพระราชอุทยานพบตัวกระพองช้าง สัตว์เกียจคร้านเฉื่อยช้าเดินต้วมเตี้ยมอยู่ พระราชาตรัสถามพระโพธิสัตว์ว่านี่เป็นสัตว์อะไร พระโพธิสัตว์ทรงบอกว่าเป็นตัวกระพองช้าง เป็นสัตว์เดินช้าที่สุด
กราบทูลดังนั้นแล้วพระโพธิสัตว์ถามตัวกระพองช้างว่า “เมื่อเจ้าเดินช้าแบบนี้ ถ้าเกิดไฟป่าขึ้นมาจะหนีทันรึ”
ตัวกระพองช้างกล่าวต่อว่า “ถ้าข้าไปไม่ถึงโพรงไม้ หรือหลบเข้าช่องแผ่นดินไม่ทัน ก็มีแต่ตายกับตายเท่านั้น”
พระโพธิสัตว์ฟังดังนั้นแล้วก็กล่าวขึ้นว่า “ในเวลาที่จะต้องทำช้าๆ ผู้ใดรีบด่วนทำเสียเร็ว ในเวลาที่จะต้องรีบด่วนทำ กลับทำช้าไป ผู้นั้นย่อมตัดรอนประโยชน์ของตนเอง เหมือนคนเหยียบใบตาลแห้งให้แหลกละเอียดไปฉะนั้น
ในเวลาที่จะต้องทำช้าๆ ผู้ใดทำช้า และในเวลาที่จะต้องรีบด่วนทำ ก็รีบด่วนทำ ประโยชน์ของผู้นั้นย่อมบริบูรณ์ เหมือนดวงจันทร์กำจัดมืดเต็มดวงอยู่ฉะนั้น”
พระราชาได้ทรงสดับคำของพระโพธิสัตว์แล้ว ตั้งแต่นั้นก็มิได้ทรงเกียจคร้าน

นิทานชาดกเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
“อย่ามัวเกียจคร้านปล่อยเวลาผ่านไปโดยไร้ประโยชน์”

พุทธศาสนสุภาษิตประจำเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า
โย ทนฺธกาเล ทนฺเธติ ตรณีเย จ ตีรเย
ที่ควรช้าก็ช้า ที่ควรเร่งก็เร่ง ผลที่หมายจึงสำเร็จบริบูรณ์ (๒๗/๖๘๑)

ที่มา : นิทานชาดกจากพระไตรปิฎก : พระเจ้า ๕๐๐ ชาติ ฉบับสมบูรณ์ จัดพิมพ์เผยแพร่ธรรมโดย ธรรมสภา สถาบันบันลือธรรม