ภาพลักษณ์ของชูชกในเวสสันดรชาดก

แม้ชูชกจะเป็นผู้ร้ายในวรรณกรรมชาดก ศิลปินก็เขียนภาพชูชกให้ผู้ชมมีความรู้สึกขบขัน
จิตรกรรมฝาผนัง วัดสำปะซิว ตำบลสนามชัย อำเภอเมืองสุพรรณบุรี จังหวัดสุพรรณบุรี

ภาพลักษณ์ของชูชกในเวสสันดรชาดก

ชูชก เป็นตัวละครในเวสสันดรชาดก (Vassantara Jataka) ซึ่งพบว่าชูชกมีบุคลิกเด่นชัด ๒ ด้าน คือ ด้านรูปลักษณ์และด้านอุปนิสัย

ศิลปินได้ถ่ายทอดบุคลิกของชูชกจากการบรรยายในวรรณกรรมชาดกสู่งานศิลปะในรูปแบบต่างๆ เช่น ภาพจิตรกรรมฝาผนัง ดังปรากฏหลักฐานจำนวนมากในสมัยอยุธยาตลอดจนรัตนโกสินทร์ การปรากฏตัวของชูชกบนลายปูนปั้นวัดไล อำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี ตลอดจนถึงพบภาพชูชกสมัยทวารวดีบนใบเสมาในดินแดนภาคตะวันออกเฉียงเหนือตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๖ เป็นต้น

ข้อมูลพื้นฐานของวรรณกรรมชาดกเป็นแรงบันดาลใจให้ศิลปินตีความภาพลักษณ์ของชูชกจนนำไปสร้างสรรค์ภาพชูชกให้ปรากฏมีลักษณะเด่น ๒ ประการคือ

๑. ด้านรูปลักษณ์ ชูชกเป็นคนแก่ ถือไม้เท้าและสะพายย่าม หน้าตาอัปลักษณ์ ปากเหม็น ฟันเหยิน เนื้อตัวเหี่ยวย่น ร่างกายคดค้อมสามส่วน คือ คอ หลังและเอว เขี้ยวงอกพ้นปากเหมือนเขี้ยวหมู ลูกตาเหลือง เหลือก เหล่ ขาใหญ่ไม่เท่ากัน เป็นโรคผิวหนังพุพอง เท้าบิด ขากาง หลังค่อม พุงโร หูตาบิดเบี้ยว เป็นต้น เพื่อเสริมเนื้อความในพระไตรปิฎกว่าชูชกมีความบกพร่องทางร่างกาย ๑๘ อย่าง

๒. ภาพลักษณ์ภายใน หรือนิสัยใจคอและพฤติกรรมของชูชก เป็นคนเจ้าเล่ห์ มีนิสัยดุร้าย มีความละโมบโลภมาก เป็นนักขอ เป็นชายแก่ตัณหากลับ เป็นคนตะกละ เป็นที่รังเกียจของสังคม

ชูชกเป็นผู้ร้ายเพราะเกิดมาในสกุลต่ำ ไร้การศึกษา กิริยามารยาททราม อยู่ในสภาพแวดล้อมไม่ดี เป็นผู้มีอุปธิวิบัติ คือ รูปกายเสีย เป็นผู้มีกาลวิบัติ คือ เกิดในยามที่เมืองกลิงคราษฎร์ข้าวยากหมากแพง และเป็นผู้มีปโควิบัติ คือ ประกอบงานอาชีพด้ายการขอทานเลี้ยงชีพ อย่างไรก็ตาม ชูชกเป็นผู้ขอคนสำคัญอันส่งผลให้ทานบารมีของพระเวสสันดรเต็มเปี่ยมกระทั่งได้เสวยพระชาติเป็นพระพุทธเจ้า