แผ่นดินไหวเกิดขึ้นได้อย่างไร?

แผ่นดินไหวเกิดขึ้นได้อย่างไร?

แผ่นดินไหว เรียกอีกอย่างว่า แรงสั่นสะเทือน หรือ เทมเบลอร์ (temblor) คือการสั่นสะเทือนของพื้นผิวโลกอันเป็นผลจากการปลดปล่อยพลังงานอย่างกะทันหันในเปลือกโลกซึ่งก่อให้เกิดคลื่นไหวสะเทือน แผ่นดินไหวอาจมีความรุนแรงตั้งแต่ระดับเบามากจนไม่รู้สึกได้ ไปจนถึงระดับรุนแรงพอที่จะผลักวัตถุและผู้คนขึ้นไปในอากาศ ทำลายโครงสร้างพื้นฐานที่สำคัญ และทำลายล้างเมืองทั้งเมือง การเกิดแผ่นดินไหวในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งคือความถี่ ประเภท และขนาดของแผ่นดินไหวที่เกิดขึ้นในช่วงเวลาหนึ่ง แผ่นดินไหวที่ตำแหน่งใดตำแหน่งหนึ่งบนโลกคืออัตราเฉลี่ยของการปลดปล่อยพลังงานแผ่นดินไหวต่อหน่วยปริมาตร

โดยทั่วไปแล้ว คำว่าแผ่นดินไหวใช้เพื่ออธิบายเหตุการณ์แผ่นดินไหวใดๆ ก็ตามที่ก่อให้เกิดคลื่นไหวสะเทือน อาจเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติหรือเกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ เช่น การทำเหมือง การแตกหักของหิน และการทดสอบอาวุธนิวเคลียร์ จุดเริ่มต้นของการแตกร้าวเรียกว่าจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหว แผ่นดินไหวส่วนใหญ่เกิดจากรอยเลื่อนทางธรณีวิทยา แต่ยังเกิดจากภูเขาไฟ ดินถล่ม และเหตุการณ์แผ่นดินไหวอื่นๆ ความถี่ ประเภท และขนาดของแผ่นดินไหวในพื้นที่หนึ่งๆ จะสะท้อนถึงอัตราการปลดปล่อยพลังงานแผ่นดินไหวโดยเฉลี่ย

แผ่นดินไหวที่สำคัญในประวัติศาสตร์ ได้แก่ แผ่นดินไหวที่มณฑลส่านซี ประเทศจีน ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อวันที่ 23 มกราคม ค.ศ.1556 มีผู้เสียชีวิตมากกว่า 100,000 คน และภูมิภาคนี้สูญเสียผู้คนไปถึง 830,000 คนในเวลาต่อมาเนื่องจากการอพยพ โรคระบาด และความอดอยาก บ้านเรือนส่วนใหญ่ในพื้นที่เป็นบ้านย่าตง ซึ่งเป็นบ้านที่ขุดขึ้นจากเนินเขาเลส และมีเหยื่อจำนวนมากเสียชีวิตเมื่อโครงสร้างเหล่านี้พังทลาย แผ่นดินไหวที่มณฑลถังซานในปี ค.ศ.1976 ซึ่งคร่าชีวิตผู้คนไประหว่าง 240,000 ถึง 655,000 คน ถือเป็นแผ่นดินไหวครั้งรุนแรงที่สุดในศตวรรษที่ 20 และแผ่นดินไหวที่เมืองวัลดิเวีย ประเทศชิลี เมื่อวันที่ 22 พฤษภาคม ค.ศ. 1960 ศูนย์กลางแผ่นดินไหวอยู่ใกล้กับเมืองกาเนเต ประเทศชิลี พลังงานที่ปลดปล่อยออกมานั้นมากกว่าแผ่นดินไหวที่รุนแรงที่สุดรองลงมาประมาณสองเท่า ซึ่งก็คือแผ่นดินไหวที่กู๊ดฟรายเดย์ (27 มีนาคม 1964) ซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ที่พรินซ์วิลเลียมซาวด์ รัฐอลาสก้า แผ่นดินไหว 10 ครั้งที่ใหญ่ที่สุดที่บันทึกไว้ล้วนเป็นแผ่นดินไหวแบบเมกะทรัสต์ อย่างไรก็ตาม ใน 10 ครั้งนี้ มีเพียงแผ่นดินไหวในมหาสมุทรอินเดียเมื่อปี 2004 เท่านั้นที่เป็นหนึ่งในแผ่นดินไหวที่รุนแรงที่สุดในประวัติศาสตร์พร้อมกันในปี ค.ศ.1960 ซึ่งเป็นแผ่นดินไหวครั้งใหญ่ที่สุดเท่าที่เคยบันทึกมา โดยวัดได้ขนาด 9.5 ริกเตอร์

แผ่นดินไหวก่อให้เกิดผลกระทบต่างๆ เช่น ดินเหลว ซึ่งนำไปสู่ความเสียหายและการสูญเสียชีวิตจำนวนมาก หากศูนย์กลางของแผ่นดินไหวขนาดใหญ่ตั้งอยู่ในพื้นที่นอกชายฝั่ง พื้นทะเลอาจเคลื่อนตัวมากเกินไปจนก่อให้เกิดคลื่นสึนามิ แผ่นดินไหวอาจกระตุ้นให้เกิดดินถล่ม การเกิดแผ่นดินไหวได้รับอิทธิพลจากการเคลื่อนตัวของเปลือกโลกตามแนวรอยเลื่อน ได้แก่ รอยเลื่อนปกติ รอยเลื่อนย้อนกลับ (แรงขับดัน) และรอยเลื่อนแบบเลื่อนไถล โดยมีการปลดปล่อยพลังงานและการแตกตัวที่ควบคุมโดยทฤษฎีความยืดหยุ่น-การดีดกลับ

ความพยายามในการจัดการความเสี่ยงจากแผ่นดินไหวเกี่ยวข้องกับการทำนาย การคาดการณ์ และการเตรียมพร้อม รวมถึงวิศวกรรมแผ่นดินไหวเพื่อออกแบบโครงสร้างที่ทนต่อการสั่นสะเทือน ผลกระทบทางวัฒนธรรมของแผ่นดินไหวมีตั้งแต่เรื่องเล่าขาน ความเชื่อทางศาสนา และสื่อสมัยใหม่ ซึ่งสะท้อนถึงอิทธิพลอันลึกซึ้งของแผ่นดินไหวที่มีต่อสังคมมนุษย์ ปรากฏการณ์แผ่นดินไหวที่คล้ายกันซึ่งเรียกว่า แผ่นดินไหวบนดาวอังคารและแผ่นดินไหวบนดวงจันทร์ ได้ถูกสังเกตพบบนวัตถุท้องฟ้าอื่น ๆ ซึ่งบ่งชี้ว่าเหตุการณ์ดังกล่าวเกิดขึ้นทั่วโลกนอกเหนือจากโลก

แผ่นดินไหวที่ก่อให้เกิดการสูญเสียชีวิตมากที่สุดนั้น ถึงแม้จะรุนแรง แต่ก็ก่อให้เกิดความสูญเสียชีวิตได้เนื่องจากอยู่ใกล้กับพื้นที่ที่มีประชากรหนาแน่นหรือมหาสมุทร ซึ่งแผ่นดินไหวมักจะก่อให้เกิดคลื่นสึนามิที่สามารถทำลายล้างชุมชนที่อยู่ห่างออกไปหลายพันกิโลเมตรได้ ภูมิภาคที่มีความเสี่ยงต่อการสูญเสียชีวิตมากที่สุด ได้แก่ ภูมิภาคที่มีแผ่นดินไหวเกิดขึ้นไม่บ่อยนักแต่รุนแรง และภูมิภาคที่ยากจนซึ่งมีกฎหมายอาคารที่ควบคุมแผ่นดินไหวที่ไม่เข้มงวด ไม่มีการบังคับใช้ หรือไม่มีเลย

แผ่นดินไหวในตุรกี-ซีเรีย เมื่อปี 2023 มีผู้เสียชีวิตมากกว่า 50,000 รายในทั้งสองประเทศ

แผ่นดินไหวและคลื่นสึนามิที่เมสซีนาคร่าชีวิตผู้คนไปราว 80,000 รายเมื่อวันที่ 28 ธันวาคม พ.ศ.2451 ในซิซิลีและคาลาเบรีย

อาคารที่ได้รับความเสียหายในกรุงปอร์โตแปรงซ์ ประเทศเฮติ มกราคม 2553