อุปวาณสูตร ทุกข์เกิดขึ้นเพราะอาศัยอะไร?

อุปวาณสูตร
ทุกข์เกิดขึ้นเพราะอาศัยอะไร?

[๘๕] พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี

ครั้งนั้นแล ท่านพระอุปวาณะ ได้เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคแล้ว นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ฯ

[๘๖] ครั้นนั่งเรียบร้อยแล้วท่านพระอุปวาณะ ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคว่า “ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง ย่อมบัญญัติว่า ทุกข์ ตนทำเอง ส่วนสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง ย่อมบัญญัติว่า ทุกข์ ผู้อื่นทำให้ มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง ย่อมบัญญัติว่า ทุกข์ ตนทำเองด้วย ผู้อื่นทำให้ด้วย มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง ย่อมบัญญัติว่า ทุกข์เกิดขึ้นเพราะอาศัยการที่มิใช่ ตนเองกระทำ มิใช่ผู้อื่นกระทำให้

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ในวาทะทั้ง ๔ นี้ พระผู้มีพระภาค ตรัสไว้อย่างไร ? ตรัสบอกไว้อย่างไร? ข้าพระองค์พยากรณ์อย่างไร ? จึงจะชื่อว่าเป็นผู้กล่าวตามที่พระผู้มีพระภาคตรัสแล้ว จะไม่กล่าวตู่พระผู้มีพระภาคด้วยคำไม่จริง และจะพยากรณ์ธรรมสมควรแก่ธรรม ทั้งการคล้อยตามวาทะที่ถูกไร ๆจะไม่พึงถึงฐานะ อันวิญญูชนจะติเตียนได้ ฯ

[๘๗] พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ดูกรอุปวาณะ เรากล่าวทุกข์เป็นของอาศัยเหตุเกิดขึ้น ทุกข์อาศัยอะไรเกิดขึ้น ทุกข์อาศัยผัสสะเกิดขึ้น

บุคคลผู้กล่าวดังนี้จึงจะชื่อว่าเป็นอันกล่าวตามที่เรากล่าวแล้ว ไม่กล่าวตู่เราด้วยคำไม่จริง พยากรณ์ธรรมสมควรแก่ธรรม ทั้งการคล้อยตามวาทะที่ถูกไรๆ จะไม่พึงถึงฐานะอันวิญญูชนจะติเตียนได้

ดูกรอุปวาณะ ในวาทะทั้ง ๔ นั้น แม้ทุกข์ที่พวกสมณพราหมณ์บัญญัติว่าตนทำเองย่อมเกิดขึ้นเพราะผัสสะเป็นปัจจัย ฯลฯ

แม้ทุกข์ที่พวกสมณพราหมณ์บัญญัติว่าเกิดขึ้นเพราะอาศัยกา ที่มิใช่ตนเองกระทำ มิใช่ผู้อื่นกระทำให้ ก็ย่อมเกิดขึ้นเพราะผัสสะเป็นปัจจัย

ดูกรอุปวาณะ ในวาทะทั้ง ๔ นั้น พวกสมณพราหมณ์บัญญัติว่า ทุกข์ตนทำเอง เว้นผัสสะเสีย เขาย่อมเสวยทุกข์ ดังนี้ มิใช่ฐานะที่จะมีได้ ฯลฯ

พวกสมณพราหมณ์บัญญัติว่าทุกข์เกิดขึ้นเพราะอาศัยการที่มิใช่ตนเองกระทำมิใช่ผู้อื่นกระทำ ให้เว้นผัสสะเสีย เขาย่อมเสวยทุกข์ ดังนี้ มิใช่ฐานะที่จะมีได้ ฯ

จบสูตร

พระไตรปิฎก ฉบับบาลีสยามรัฐ ( ภาษาไทย ) เล่มที่ ๑๖
พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๘ สังยุตตนิกาย นิทานวรรค
หน้าที่ ๓๗ / ๒๘๘ หัวข้อที่ ๘๔ - ๘๗

ที่มา วัดป่ามหาชัย นครพนม