พิพิธภัณฑ์จันเสน แหล่งรวบรวมโบราณวัตถุสมัยทวารวดี ของเมืองโบราณจันเสน

อาคารพิพิธภัณฑ์จันเสน สร้างโดยดำริของพระครูนิสัยจริยคุณ (หลวงพ่อโอด)
หลังจากทำพิธีวางศิลาฤกษ์อาคารได้เพียง ๑๕ วัน ก็ท่านก็ถึงแก่มรณภาพ
พระครูนิวิฐธรรมขันธ์ (หลวงพ่อเจริญ) เจ้าอาวาสรูปต่อมาและศิษย์ยานุศิษย์ของหลวงพ่อโอด
ได้ร่วมบริจาคก่อสร้างจนแล้วเสร็จ โดยไม่ได้ใช้งบประมาณของทางราชการแต่อย่างใด

พิพิธภัณฑ์จันเสน
ตลาดจันเสน หมู่ ๑ ตำบลจันเสน อำเภอตาคลี จังหวัดนครสวรรค์

พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นจันเสน หรือพระมหาธาตุเจดีย์จันเสน ตั้งอยู่ในบริเวณวัดจันเสน บ้านตลาดจันเสน หมู่ ๑ ตำบลจันเสน อำเภอตาคลี จังหวัดนครสวรรค์ อยู่ห่างจากอำเภอตาคลีระยะทางประมาณ ๓๕ กิโลเมตร อยู่ห่างจากตัวจังหวัดนครสวรรค์ประมาณ ๑๐๕ กิโลเมตร พื้นที่ด้านทิศใต้ติดต่อกับเขตอำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี

พิพิธภัณฑ์จันเสน เป็นพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น ที่จัดแสดงวัตถุโบราณที่ค้นพบในพื้นที่จันเสน สืบเนื่องปี ๒๕๐๙ ดร.นิจ หีญธีรนันท์ นักวิชาการผังเมือง ได้ศึกษาภาพถ่ายทางอากาศ พบว่าชุมชนจันเสน มีบริเวณที่เป็นเมืองโบราณ และได้นำหลักฐานพร้อมภาพถ่ายเสนอพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติ กรมศิลปากร เพื่อทำการสำรวจเมืองโบราณจันเสน รวบรวมโบราณวัตถุ และจัดทำแผนที่ ต่อมาปี พ.ศ.๒๕๑๑ และ ๒๕๑๒ พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติ กรมศิลปากร คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ร่วมกับพิพิธภัณฑ์สถาน มหาวิทยาลัยเพนซิลวาเนีย ได้จัดคณะศึกษาสำรวจเมืองจันเสนโดยใช้เทคนิคการศึกษาระดับชั้นดิน จากผลการศึกษาและหลักฐานสรุปได้ว่า ชุมชนจันเสนเคยเป็นเมืองโบราณวัฒนธรรมทวารวดี ตั้งอยู่ทางทิศใต้สุดของเมืองนครสวรรค์ บริเวณเมืองโบราณชาวบ้านเรียกว่า "โคกจันเสน" และชุมชนจันเสนมีการพัฒนาชุมชนโบราณอย่างเป็นระบบ ตามหลักฐานที่พบ เช่น โบราณวัตถุทำด้วยดินเผา โบราณวัตถุทำด้วยหิน โบราณวัตถุทำด้วยโลหะ และโบราณวัตถุทำด้วยสำริด แสดงถึงยุคสมัย และความเป็นมาของเมืองโบราณจันเสนว่าเป็นชุมชนเมืองโบราณ ที่มีการพัฒนาจากยุคโลหะตอนปลาย (พ.ศ.๓๔๔ - ๕๓๔) ต่อเนื่องถึงช่วงระยะเวลาความรุ่งเรืองที่สุด คือ "ยุคทวาราวดี" (พ.ศ.๑๑๔๓ - ๑๓๔๓) และสันนิษฐานว่าระยะสิ้นสุดของเมืองโบราณจันเสนอยู่ในสมัยทวาราวดีตอนปลาย (พ.ศ.๑๓๔๓ - ๑๕๙๓) สาเหตุการร้างของเมืองโบราณจันเสน ผลจากการตั้งเมืองหลวงของ "ขอม" ที่เมืองลพบุรี (พ.ศ.๑๖๔๓ - ๒๓๔๓)

พิพิธภัณฑ์จันเสน สร้างขึ้นตามแนวคิดของพระครูนิสัยจริยคุณ (หลวงพ่อโอด) ที่มีความต้องการจะรวบรวมโบราณวัตถุและหลักฐานต่างๆ ที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ของเมืองโบราณจันเสน เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ของคนในชุมชน และบุคคลภายนอก

พิพิธภัณฑ์จันเสนได้สร้างขึ้นในสมัยพระครูนิวิฏธรรมขันธ์ (หลวงพ่อเจริญ) เจ้าอาวาสวัดจันเสนองค์ปัจจุบัน การก่อสร้างแล้วเสร็จในปี พ.ศ.๒๕๓๙ ออกแบบโดยอาจารย์วนิดา พึ่งสุนทร ผู้ออกแบบได้ใช้ลักษณะของสถูปในสมัยทวารวดีเป็นพื้นฐานในการพัฒนารูปแบบ องค์พระมหาธาตุเจดีย์ด้านล่างเป็นอาคารพิพิธภัณฑ์ประดิษฐานรูปหล่อพระครูนิสัยจริยคุณ (หลวงพ่อโอด) แสดงวัตถุโบราณกว่า ๓,๐๐๐ ชิ้น แสดงประวัติศาสตร์การพัฒนาถิ่นฐานของเมืองจันเสน วัฒนธรรม และวิถีชีวิตของคนในชุมชน ด้านบนองค์พระมหาธาตุเจดีย์ประดิษฐานหลวงพ่อนาค พระพุทธรูปหินทรายปางนาคปรก บริเวณโดยรอบมีศูนย์การเรียนรู้ชุมชน ห้องสมุดประชาชนสยามบรมราชกุมารี ลุ่มสตรีทอผ้ากี่กระตุกจันเสน กลุ่มขนมของฝากจันเสน ศูนย์จำหน่ายผลิตภัณฑ์ ศูนย์นวดแผนไทย ลานธรรม และกิจกรรมยุวมัคคุเทศก์

การออกแบบพื้นที่จัดแสดงโบราณวัตถุ ที่มีมากมายกว่า ๓,๐๐๐ ชิ้น ดูเรียบร้อยสะอาดตา
โบราณวัตถุส่วนใหญ่เป็นเครื่องประดับ เครื่องมือเครื่องใช้ และภาชนะดินเผารูปทรงต่างๆ
ที่พบโดยทั่วไปในแหล่งโบราณคดี สมัยก่อนประวัติศาสตร์ ในจังหวัดลพบุรีและนครสวรรค์
(พบมากบริเวณแหล่งโบราณคดีบ้านใหม่ชัยมงคล)

โบราณวัตถุที่พบในหลุมฝังศพ

ในหลุมฝังศพมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์ มักมีการอุทิศข้าวของเครื่องใช้ให้แก่ผู้ตาย เช่น ภาชนะดินเผา เครื่องประดับ อาวุธ และเครื่องมือในการทำการเกษตร โบราณวัตถุชนิดต่างๆ ที่พบในหลุมฝังศพแสดงถึงนัยความเชื่อเรื่องชีวิตหลังความตาย สิ่งของที่พบมีดังนี้ วัวดินเผาส่วนกลางสันหลังทำเป็นช่องกลวงอาจใช้เป็นแจกัน และน่าจะหมายถึงมีการใช้วัวเป็นสัตว์เลี้ยงมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ แวดินเผามีลักษณะกลมแบนใช้สำหรับปั่นด้าย หินตุดินเผาขนาดต่างๆ ใช้สำหรับรองผิวด้านในเวลาตีหม้อ แกนดินเผาปลายกลมป้านอาจใช้เป็นแกนพันด้าย ตุ้มหูดินเผาเป็นเครื่องประดับ ขวานหินขัดทำจากหินปูนขนาดต่างๆ แผ่นหินทรายมีร่องเป็นแนวยาวอาจใช้เพื่อการขัดฝน กำไลหินเนื้อละเอียดเป็นหินมีค่าคล้ายหินหยก บางชิ้นมีการเจาะรูเพื่อซ่อมแซมส่วนที่หักและบางชิ้นมีการเจาะรูเลื่อยบางส่วนออกแล้วติดกลับเข้าไปใหม่โดยไม่ทราบวัตถุประสงค์ในการทำเช่นนี้

พระครูนิสัยจริยคุณ (หลวงพ่อโอด)
Phra Khru Nisai Jariyakhun (Luang Phor Oad)

พระครูนิสัยจริยคุณ ฉายา ปัญญาธโร นามเดิมชื่อ วิสุทธิ์ นามสกุล แป้นโต ชาวบ้านนิยมเรียกท่านว่า หลวงพ่อโอด เกิดเมื่อวันที่ ๒๘ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๖๐ ที่บ้านหัวเขา ตำบลตาคลี อำเภอตาคลี จังหวัดนครสวรรค์ อุปสมบทเมื่อวันที่ ๒๑ พฤษภาคม พ.ศ.๒๔๘๑ ณ อุโบสถวัดเขา อำเภอตาคลี โดยมีพระธรรมไตรโลกาจารย์ (ยอด) วัดเขาแก้ว อำเภอพยุหะคีรี เป็นพระอุปัชฌาย์ และสอบได้นักธรรมเอกเมื่อ พ.ศ.๒๔๘๔ ได้รับการแต่งตั้งเป็นเจ้าอาวาสวัดจันเสนเมื่อ พ.ศ.๒๔๙๓ และเป็นเจ้าคณะอำเภอตาคลีใน พ.ศ.๒๕๑๖ ได้รับสมณศักดิ์เป็นพระครูสัญญาบัตรชั้นพิเศษเมื่อ พ.ศ.๒๕๒๗

ท่านได้สร้างความนับถือศรัทธาแก่พุทธศาสนิกชนทั่วไป ทำให้วัดจันเสนเจริญก้าวหน้าเป็นศูนย์รวมจิตใจของชุมชน และดำริที่จะสร้างมณฑปเจดีย์แห่งนี้ไว้เพื่อบรรจุพระบรมสารีริกธาตุให้เป็นที่ชุมนุมสงฆ์ และเป็นพิพิธภัณฑ์ของชาวจันเสนต่อไป

พระครูนิสัยจริยคุณ มรณภาพด้วยอาการอันสงบ เมื่อวันที่ ๑๗ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๓๒ รวมอายุได้ ๗๒ ปี ๕๐ พรรษา