ประวัติ เสฐียรโกเศศ และ นาคะประทีป

เสฐียรโกเศศ และ นาคะประทีป

"เสฐียรโกเศศ" และ "นาคะประทีป" ทั้งสองท่าน เป็นปราชญ์ นักเขียนและนักแปลคนสำคัญของประเทศไทย

เสฐียรโกเศศ เป็นนามปากกาของศาสตราจารย์พระยาอนุมานราชธน (ยง เสฐียรโกเศศ) อักษรศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ผู้มีผลงานดีเด่นทางด้านวัฒนธรรมและเป็นบุคคลสำคัญของโลก ประจำปี พ.ศ. ๒๕๓๑ ขององค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก) ท่านเกิดเมื่อวันที่ ๑๔ ธันวาคม ๒๔๓๑ ที่เรือนไม้หลังหนึ่งติดคูด้านใต้วัดพระยาไกร อำเภอยานนาวา จังหวัดพระนคร เป็นบุตรของ นายหลี กับ นางเฮียะ มีชื่อเดิมภาษาจีนว่า หลีกวงหยง ต่อมาเปลี่ยนเป็น ยง และได้รับพระราชทานนามสกุลจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ว่า เสฐียรโกเศศ

เมื่ออายุราว ๕-๖ ขวบ ได้เริ่มเรียนหนังสือกับบิดา กระทั่งอายุ ๑๐ ขวบ มารดาก็พาไปฝากเข้าโรงเรียนบ้านพระยานานา ใต้ปากคลองวัดทองเพลง เป็นนิวาสถานเดิมของพระยานานาพิพิธ บุตรชายคนหนึ่งของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ (ทัต บุนนาค) โรงเรียนนี้สอนทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ เด็กชายยงเรียนได้เร็วมากกว่าคนอื่น เพราะได้เรียนหนังสือมาแล้วกับบิดา ต่อมาจึงเข้าเรียนโรงเรียนอัสสัมชัญ พ.ศ. ๒๔๔๓ สมัยนั้นเรียนเป็นภาษาอังกฤษ มีสอนภาษาไทยสัปดาห์ละ ๒ ชั่วโมงเท่านั้น ได้เล่าเรียนจบชั้นมัธยม ๔ พอขึ้นชั้นมัธยม ๕ ก็ต้องออกจากโรงเรียน เพราะครอบครัวมีฐานะไม่ดี รวมทั้งมีพี่น้องหลายคน และท่านเป็นบุตรคนโต

หลังออกจากโรงเรียนท่านทำงานเรื่อยมากระทั่งไปทำงานที่กรมศุลกากรในตำแหน่งเสมียน ที่นี่เองที่ได้พบ นายนอร์แมน แม็กสแวล ผู้สอนภาษาอังกฤษให้จนแตกฉาน ท่านรับราชการก้าวหน้ามาโดยตลอด และได้เลื่อนตำแหน่งจากขุน เป็นหลวง เป็นพระ ที่สุดได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระยาเมื่ออายุได้ ๓๖ ปี ในปี ๒๔๖๗ แต่ต่อมามีเหตุต้องออกจากราชการในปี ๒๔๗๖ ซึ่งขณะนั้นท่านดำรงตำแหน่งผู้ช่วยอธิบดี แต่ ๒ ปีถัดมา หลวงวิจิตรวาทการ อธิบดีกรมศิลปากร ชวนให้กลับมารับราชการที่กรมศิลปากร และด้วยความรู้ความสามารถจึงได้เลื่อนตำแหน่งขึ้นตามลำดับ ตำแหน่งสุดท้ายคืออธิบดีกรมศิลปากร และได้ต่ออายุราชการหลายครั้ง

คณะกรรมการชำระปทานุกรม ประธานคณะบรรณาธิการทำสารานุกรม ประธานกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทย รวมถึงเป็นอาจารย์ผู้บรรยายวิชานิรุกติศาสตร์ วรรณคดีเปรียบเทียบ ประเพณีไทย และศาสนาเปรียบเทียบ ที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

หลังเกษียณอายุแล้ว ท่านยังคงเขียนหนังสือและตำราออกมาอย่างสม่ำเสมอ โดยเฉพาะงานเขียนร่วมกับ พระสารประเสริฐ (ตรี นาคะประทีป) ซึ่งมักทำงานด้วยกันโดยใช้นามปากกาว่า เสฐียรโกเศศ-นาคะประทีป เรียบเรียงหนังสือ ตำรา และวรรณกรรม อันทรงคุณค่าออกมาเป็นจำนวนมาก ผลงานสำคัญของท่านใน ช่วงเวลา ๘๐ ปีเศษแห่งชีวิตของท่านนับเป็นหนังสือได้มากกว่า ๒๐๐ รายการ มีรายละเอียดให้อ่านครบถ้วนในวิกิพีเดีย

ชีวิตครอบครัว สมรสกับนางสาวละไม (สกุลเดิม อุมารัติ) ผู้ซึ่ง ท่านมีความประทับใจเมื่อแรกเห็น โดยเหตุที่ว่าเธอเป็นแม่บ้านแม่เรือน รู้จักจัดการต่างๆ ให้เป็นระเบียบเรียบร้อย ท่านทั้งสองมีบุตรธิดาร่วมกัน ๗ คน ได้แก่ ๑.นางไสว เหราบัตย์ ๒.นายสมจัย อนุมานราชธน ๓.นางสมศรี สุกุมลนันทน์ ๔.นางสาวภัทรศรี อนุมานราชธน ๕.นางมัลลี เวชชาชีวะ ๖.นายยรรยง อนุมานราชธน ๗.นายญาณิน อนุมานราชธน พระยาอนุมาน

พระสารประเสริฐ (ตรี นาคะประทีป)

นาคะประทีป

"นาคะประทีป" พระสารประเสริฐ (ตรี นาคะประทีป) ผู้เชี่ยวชาญวิชาอักษรศาสตร์ ภาษาไทย ผู้ร่วมแปลและถ่ายหนังสือ หิโตปเทศ จากภาษาอังกฤษร่วมกับ พระยาอนุมานราช ธน และได้ร่วมงานกันต่อเนื่องมาเป็นเวลานาน ใช้นามปากกาที่มีชื่อเสียงร่วมกันคือ "เสฐียรโกเศศและนาคะประทีป"

ท่านเกิดวันที่ ๒๕ พฤศจิกายน ๒๔๓๒ ที่ตำบลถนนตรีเพชร อำเภอพาหุรัด จังหวัดพระนคร เป็นบุตรของหลวงพิพิธวิรัชการ (เทียน นาคะประทีป) และนางสวน เรียนที่โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย สอบไล่ได้ประโยค ๒ อย่างเก่าและชอบภาษาบาลีเป็นอย่างมาก จึงขออนุญาตผู้ปกครองบวชเป็นเณร เมื่ออายุได้ ๑๗-๑๘ ปี ก็ได้เป็นเปรียญ ๗ ประโยคมีหน้าที่สอนบาลีในสำนักวัดที่บวชคือวัดเทพศิรินทราวาส เรียกกันโดยทั่วไปว่า "พระมหาตรี"

เชี่ยวชาญภาษาเป็นอย่างดี และแม้ไม่ชำนาญภาษาสันสกฤตแต่ก็ยังอ่านอักษรเทวนาครีได้ เพราะเคยติดตามพระอาจารย์ คือพระราชาคณะ พระธรรมนิเทศทวยหาญ ไปเกาะลังกา

ต่อมาเมื่อ ขุนโสภิตอักษรการ เจ้าของโรงพิมพ์ไท ที่จัดพิมพ์หนังสือดีมีคุณภาพในสมัยนั้น ต้องการพิมพ์หนังสือ หิโตปเทศ จากภาษาอังกฤษเป็นภาษาไทย จึงแนะนำให้พระยาอนุมานราชธนรู้จักกับพระมหาตรีให้เป็นผู้ช่วยตรวจ เนื่องจากเกรงว่าอาจเพี้ยนไปจากต้นฉบับภาษาสันสกฤตด้วย

ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมาทั้งสองท่านจึงรู้จักทั้งด้านส่วนตัว และทำงานร่วมกันมาตลอดชีวิต

พระมหาตรีสึกออกมาเป็นฆราวาสเมื่ออายุได้ ๓๐ ปี เข้ารับราชการเป็นอนุศาสนาจารย์ประจำกระทรวงกลาโหม ทำหน้าที่ศาสนาจารย์ ๓ ปีได้เป็นรองอำมาตย์โท เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรีเสนาบดีกระทรวงศึกษาธิการขณะนั้นได้ขอตัวมาดำรงตำแหน่งผู้ช่วยแผนกอภิธานสยามในกรมตำราเมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๕ ในปีต่อมาก็ได้บรรดาศักดิ์เป็น หลวงธุรกิจภิธาน ซึ่งขณะนั้นพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว กำลังทรงพระราชนิพนธ์เรื่อง มัทนะพาธา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ไปรับราชการใกล้ชิด มีหน้าที่ถวายความเห็นเกี่ยวกับเรื่องศัพท์และตามเสด็จไปอยู่ที่พระราชนิเวศน์มฤคทายวันบ่อยครั้ง ครั้นเมื่อเสด็จสวรรคต หลวงธุรกิจภิธานได้กลับไปรับราชการที่เดิม

พ.ศ. ๒๔๖๙ กรมราชเลขาธิการขอย้ายหลวงธุรกิจภิธานไปรับราชการในกรมในตำแหน่งปลัดกรมพระอาลักษณ์ ถึงปี ๒๔๗๑ ได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็น พระสารประเสริฐ รับราชการอยู่จนถึง พ.ศ. ๒๔๗๕ จึงย้ายกลับไปรับราชการในกระทรวงศึกษาธิการเป็นข้าราชการชั้นเอกประจำกรมวิชาการ ภายหลังย้ายไปดำรงตำแหน่งหัวหน้ากองศาสนศึกษาระยะหนึ่งจึงออกจากราชการเพื่อรับพระราชทานเบี้ยบำนาญ และได้รับการบรรจุเป็นอาจารย์พิเศษประจำแผนกวิชาภาษาบาลี คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

พระยาอนุมานราชธนเล่าไว้ว่า งานที่พระสารประเสริฐชอบมากเป็นพิเศษคืองานชำระปทานุกรม ซึ่งท่านได้เป็นกรรมการชำระปทานุกรมของราชบัณฑิตยสถาน บางวันแม้รถประจำทางสาธารณะขัดข้องท่านยังยอมเดินจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยมาที่ราชบัณฑิตยสถาน และแม้แต่ที่หอสมุดแห่งชาติก็เดินมาจนได้

ทั้งสองท่านมีผลงานร่วมกันมากมาย นอกเหนือจากงานที่พระสารประเสริฐแต่งเอง ๒ เรื่อง คือ พระธรรมบทหมวดพาลแทรกชาดก แปลเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๘ และคัมภีร์อภิธารัปปทีปิกา

สำหรับผลงานร่วมแปลของท่านมีรวบรวมไว้ในวิกิพีเดียแล้ว

ชีวิตครอบครัว สมรสกับนางสารประเสริฐ (สิริพันธ์ นาคะประทีป) มีบุตร-ธิดารวม ๕ คน ได้รับพระราชทานชื่อดังนี้ ๑. นางศรีวรรณ ศยามานนท์ ๒. นางศรีกุน รัชตะรัตนะ ๓. นายศรีฉันท์ นาคะประทีป ๔. นายศรีสิทธิ์ นาคะประทีป ๕. นายศรีกมล นาคะประทีป พระสารประเสริฐถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ ๔ มิ.ย. ๒๔๘๘

ที่มา : หน้า ๒๔ หนังสือพิมพ์ข่าวสด ฉบับประจำวันที่ ๕ - ๖ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๖