ธรรมจากวัด "อยู่กับตัวเอง"

ธรรมะจากวัด

ดร.พระมหาจรรยา สุทธิญาโณ วัดพุทธปัญญา แคลิฟอร์เนีย

อยู่กับตัวเอง

เมื่อมีเวลาว่าง นั่งมองเส้นทางชีวิตที่เดินผ่านมา มนุษย์ต่างใช้เวลาส่วนใหญ่เพื่อผู้อื่น ในนามของการทำงาน การทำธุรกิจ ยิ่งชีวิตสัมพันธ์กับสังคมเมืองที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วมากเท่าไร ชีวิตเกือบทั้งหมดต้องอุทิศเพื่อผู้อื่นแทบทั้งหมด

อาชีพหลายๆ อย่าง คนทำงานต้องอยู่ในสำนักงาน โรงงานหรือที่ทำงานถึงวันละ 8 ชั่วโมง เป็นอย่างน้อย และมีคนจำนวนไม่น้อยในสังคมเมืองที่ทำงานถึงวันละ 16 ชั่วโมง นักธุรกิจที่มีเครือข่ายธุรกิจโยงใยไปทั่วประเทศหรือทั่วโลกล้วนต้องทำงานอย่างหนัก แทบจะไม่มีเวลาพักผ่อน เพื่อให้งานต่างๆ สำเร็จลุล่วงผ่านพ้นไปด้วยดี

มองให้ดีๆ สิ่งที่เรียกว่า งานที่ทำไปในแต่ละแห่ง เป็นการทำงานเพื่ออำนวยความสะดวกให้แก่บุคคลอื่นแทบทั้งสิ้น เช่นร้านอาหารที่เปิดบริการ 24 ชั่วโมง จุดประสงค์ที่ชัดเจนและเป็นจริงที่สุดก็คือ ให้บริการแก่ผู้ที่หิวโหยในยามค่ำคืนได้มีอาหารกินอย่างอิ่มหนำสำราญ ซึ่งมีจุดประสงค์ที่ซ้ำซ้อนอยู่คือ เจ้าของร้านได้เงินมากขึ้น

เมื่อเจ้าของร้านได้เงินจากการบริการคืนละหลายหมื่นหลายแสนบาทแล้ว เจ้าของร้านนั้นจะอิ่มหนำสำราญด้วยเงินจำนวนนั้นไหม เปล่าเลย เจ้าของร้านจะต้องนำเงินจำนวนนั้นไปซื้อของใช้ต่างๆ เข้าร้านเพื่อทำอาหารวันต่อไป หรือหากว่าเธอหรือเขากู้เงินธนาคารมา เงินจำนวนนั้นจะต้องนำไปส่งธนาคารทั้งต้นทั้งดอกให้เร็วที่สุดเท่าที่จะเร็วได้ หากสถานที่นั้นเป็นสถานที่เช่าต้องเก็บเงินไว้ส่วนหนึ่งเพื่อจ่ายค่าเช่าแก่เจ้าของสถานที่

ทั้งธนาคาร ทั้งแม่ค้า พ่อค้าขายของ ทั้งเจ้าของอาคารให้เช่า ล้วนได้รับประโยชน์จากการทำงานของเจ้าของร้านอาหารบริการโต้รุ่งนี้ทั้งสิ้น ส่วนตัวเขาเองที่ทำงานหามรุ่งหามค่ำ คงจะได้กินอาหารเพียงน้อยนิด เพราะอาจจะยุ่งอยู่กับการบริหารธุรกิจที่แสนจะฟูเฟื่อง หรือเมื่ออยากรับประทานอาหารดีๆ และรับประทานให้ได้มากๆ ตามใจปรารถนา แต่อนิจจาตอนนี้เขาแทบแตะอาหารอะไรไม่ได้เลย นั่งดูขนมหม้อแกงที่ตกแต่งอย่างสวยงามหอมกรุ่น แต่ไม่กล้าแตะเพราะเขาเป็นเบาหวานเรื้อรังมานาน หากกินขนมหม้อแกงเข้าไปน้ำตาลที่สูงอยู่แล้ว ต้องพุ่งสูงขึ้นไปอาจทำร้ายชีวิตเขาได้ ด้วยสภาพที่ไม่พร้อม อาหารอันโอชะอาจจะกลายเป็นยาพิษไปในพริบตา

ร้านอาหารของเขาหรือของหล่อน อาจจะมีเมนูเด็ดเป็นขาหมูรมควัน ข้าวมันไก่ หรือต้มเครื่องใน ที่ลูกค้าคนไหนก็มุ่งหน้ามาลิ้มรส แต่เขาหรือเธอที่เป็นเจ้าของร้านต้องนั่งมองคนอื่นกินด้วยความขมขื่น เพราะเขาแตะขาหมู หรือแม้แต่ไข่ต้มเข้าไปมากตามที่ปรารถนาไม่ได้ เพราะไขมันของเขาสูงเกินกว่าที่จะประนีประนอมกับอาหารประเภทมันๆ ได้อีกแล้ว

เจ้าของร้านอาจจะต้องนั่งทอดถอนใจแล้วหันไปหาของง่ายๆ กิน เช่น ปลาร้าสับ หรือปลาเค็มดีๆ แต่พอจะกินเข้าไปต้องชะงัก เพราะนึกได้ว่าความดันโลหิตสูงมากเกินกว่าระดับที่คนปกติจะเป็น

ทำไม ร้านของเขาหรือเธอมีคนอุดหนุนมากมาย มีรายได้เป็นเงินแสนแทบจะทุกคืน เขาต้องอยู่ดูแลธุรกิจถึงตีหนึ่งและต้องตื่นนอนตั้งแต่ตีห้าทุกวัน เพื่อเข้ามาดูแลธุรกิจที่กำลังรุ่งเรืองอย่างสุดขีด ต้องชุลมุนกับการนับเงินทำบัญชีแทบจะไม่ได้ลุกจากเก้าอี้ เวลาใครชวนไปเที่ยวที่ไหน ก็พูดได้คำเดียวว่า ยุ่งมาก

เจ้าของภัตตาคารอาหารดังคนนี้คือตัวอย่างของคนในสังคมเมือง ที่ทุ่มเททำงานเพื่อคนอื่นอย่างไม่เห็นแก่เหน็ดเหนื่อยด้วยเหยื่อล่อหลอกๆ ที่เรียกว่า เงิน แต่ผลที่ได้รับอันเห็นทันตาคือ ตัวเองไม่มีโอกาสได้รับความสุขหรือสงบจากความร่ำรวยที่ถาโถมเข้ามาดั่งน้ำป่านั้นเลย

รางวัลที่ได้รับแล้วก็คือ เบาหวาน ความดัน และไขมันสูง หากเขาต้องนั่งนับเงินและบริหารธุรกิจอยู่อย่างนี้ภายในห้องแอร์จนไม่มีเวลาไปชมท้องฟ้าสีคราม รับแสงแดดอุ่นๆ ยามเช้า วันหนึ่งเขาอาจจะต้องย้ายที่อยู่ จากเก้าอี้ทำงานที่ตั้งอยู่ในห้องหรู ไปนอนในห้องผู้ป่วยอย่างดี มีสายระโยงระยางเสียบต่อตามจุดต่างๆ ของร่างกาย โดยไม่ต้องทำอะไรเลยก็เป็นได้ เวลารับประทานก็ไม่ต้องเคี้ยว ไม่ต้องกลืน อาหารไหลตรงเข้ากระเพาะ เวลาถ่ายปัสสาวะหรืออุจจาระอันเป็นกฎธรรมชาติที่จะต้องเป็นไป ก็ไม่ต้องทำเอง เพราะต่อท่อยางลงโถส้วมโดยตรง

หรือเส้นทางของนักธุรกิจผู้ยิ่งใหญ่ทั้งหลายที่มีธุรกิจมากมาย มีเงินเหลือล้น สามารถซื้อประกันชีวิตอย่างดีไว้ยามป่วยไข้ วาระสุดท้ายต้องล้มป่วยจนช่วยตัวเองไม่ได้ เพื่อจะได้ใช้จ่ายเงินอย่างคุ้มค่า หรือชีวิตที่เดินเหินได้มีไว้เพื่อผู้อื่น แต่วาระสุดท้ายต้องอยู่กับตัวเองบนเตียงผู้ป่วยทันสมัยในห้องหรูที่เก็บค่าบริการแพงลิ่ว

เอ๊ะ! จะเป็นรางวัลแห่งความมั่งคั่งที่ทำงานยุ่ง เพื่อผู้อื่นมาตลอดชีวิต หรือว่า เป็นโทษที่ได้รับจากการมองข้ามความสำคัญของตัวเองไป เขาหรือเธอกำลังรับรางวัลหรือรับโทษกันแน่

การอยู่กับตัวเองบ้าง สนใจตัวเองบ้าง ดูแลตัวเองบ้าง ในเวลาที่ร่างกายยังเคลื่อนไหวได้ จึงเป็นเวลาที่มีค่ามากกว่าการอยู่กับตัวเองในวันที่ช่วยตัวเองไม่ได้แล้ว แม้จะนอนสบายไม่ต้องขยับอะไรแล้ว ตามคติที่ว่า นั่งกินนอนกินนั่นแหละ แต่จิตใจก็กระวนกระวาย เพราะอวัยวะต่างๆ สูญเสียความสำคัญไป กว่าจะเห็นค่าก็ต้องมานอนแอ้งแม้งอยู่อย่างนี้

ธรรมชาติให้เท้ามาแล้ว เพื่อทำหน้าที่เดิน ก็ควรจะเดินให้คุ้มค่า ในเวลาที่ขายังเดินได้เต็มที่ เวลาติดขัดหรือต้องซ่อมแซมแล้วเดินไม่สะดวกจะเสียใจภายหลัง มีมือไว้หยิบฉวยทำสิ่งต่างๆ ก็เร่งทำให้เต็มที่ เคลื่อนไวไว้จะได้มีคุณค่า เพราะการได้เคลื่อนไหวร่างกายเป็นการออกกำลัง ทำให้เลือดลมและอวัยวะต่างๆ ของร่างกายทำงานได้ดี

เมื่อหมั่นดูแลร่างกายให้เคลื่อนไหวอย่างเหมาะสมแล้ว ควรมีเวลาดูแลใจด้วย เพราะใจมีส่วนสำคัญมากสำหรับชีวิต จะสุขหรือทุกข์ก็อยู่ที่ใจ ใจนี่แหละเป็นผู้รับรู้สุขหรือทุกข์ แม้ทรัพย์สินเงินทองจะมีความสำคัญให้ความสะดวกแก่ชีวิต แต่ใจจะเป็นผู้อ่านผลการดำเนินชีวิตว่าใช้สอยทรัพย์สินเหล่านั้นได้ถูกต้องสอดคล้องกับสิ่งที่ร่างกายต้องการหรือไม่

การออกกำลังกายเคลื่อนไหวกายมาก ทำให้ร่างกายแข็งแรงนอนหลับดี แต่ถ้าปล่อยให้ใจท่องเที่ยวไปมากไม่มีสถานีหยุด ไม่ยอมพัก ก็จะทำให้ร่างกายพักผ่อนไม่ได้ เช่น ล้มตัวลงนอนยามดึกแล้วยังครุ่นคิดเรื่องราวต่างๆ สารพัด ก็จะนอนไม่หลับเพราะปล่อยใจให้เที่ยวไปไม่ยอมหยุดแม้ร่างกายจะหยุดแล้วก็ตาม

แต่ถ้ากายและใจหยุดท่องเที่ยวไป อยู่ ณ ที่ใดที่หนึ่งอย่างพร้อมหน้า ขณะนั้นจะเป็นเวลาที่ชีวิตสมบูรณ์ สงบ ปกติ เพราะมีกายกับจิตเต็มร้อยเปอร์เซ็นต์

ชีวิตหนึ่งๆ จึงต้องมีเวลาทำธุรกิจการงาน ที่เรียกว่า ทำเพื่อส่วนรวม

และควรจะมีเวลาอยู่กับตัวเองอย่างพร้อมหน้า ทั้งกายและจิต ซึ่งจะเป็นการให้เวลาแก่ตัวเองอย่างแท้จริง เพราะตัวเองจะได้รับความสุขสงบเย็นด้วยตัวเอง ชนิดที่ไม่มีใครมาช่วงชิงได้ อวัยวะทั้งหลายของร่างกายก็จะได้ใช้อย่างคุ้มค่าและพัฒนารักษาไว้อย่างมั่นคงแข็งแรงอีกด้วย

ผู้ที่สนใจการเจริญสติ หรือเคยภาวนาเป็นพื้นฐานมาบ้างแล้ว การอยู่กับตัวเองด้วยการเจริญภาวนาหรือเจริญสติ จะเป็นการอยู่กับตัวเองที่ครบถ้วนที่สุด การเจริญสติมีหลายวิธี ปัจจุบันนี้มีหนังสือหรือตำราด้านการเจริญสติมากมาย สามารถเลือกหาข้อมูลแล้วทำ ลองปฏิบัติด้วยตนเอง หรือเวลาที่สถานปฏิบัติธรรมหรือวัดวาอารามใดๆ สอนการภาวนาก็ไปร่วมปฏิบัติดู ถ้าถูกอัธยาศัยก็นำมาปฏิบัติด้วยตนเองต่อไป สะสมไปเรื่อยๆ เพื่อเตรียมชีวิตให้พร้อมที่จะอยู่กับตัวเองอย่างไม่เร่าร้อนกระวนกระวายหรือหงอยเหงาเศร้าซึม

หรือหากต้องการปฏิบัติการอยู่กับตัวเองแบบง่ายๆ ก็ทดลองหาที่สงบภายในห้องของตนเอง ป่า สวนสาธารณะ หรือที่ใดๆ ที่หนึ่งที่เห็นว่าสงบพอสมควร แล้วนั่งสบายๆ อย่างผ่อนคลาย มองไปรอบตัวอย่างผ่อนคลาย จนรู้สึกสัมผัสความสงบได้อย่างเต็มที่แล้วค่อยหลับตาลง ปล่อยลมหายใจให้ดำเนินไปตามธรรมชาติไม่กดดัน บังคับ หรือปรุงแต่งใดๆ เฝ้าสังเกตการหายใจเข้าออกแบบสบายๆ ไม่ต้องเพ่งจนเครียด เพียงแต่รู้ว่า เรากำลังหายใจอยู่

นั่งไปเรื่อยๆ ก็จะรับรู้ได้ถึงความแผ่วเบาของลมหายใจที่ค่อยๆ ละเอียดลงตามลำดับ จับเบาๆ พอดีๆ พอดีเหมือนจับลูกไก่น้อยๆ ไว้ในกำมือ ไม่ค่อย ไม่เบา เมื่อลมหายใจเบาลง ร่างกายจะเย็นลงทั่วร่างจะผ่อนคลายเยือกเย็น เลือดลมในร่างกายรู้สึกว่าจะเคลื่อนไวอย่างไม่ติดขัด ความเมื่อยขบเล็กๆ น้อยๆ ก็จะค่อยๆ ผ่อนคลายลงจนหายสนิท

เมื่อจิตใจจับลมหายใจพอดีๆ ไม่มีเวลาปรุงแต่ง ใจยุติการปรุงแต่งเมื่อใด เท่ากับใจได้หยุดพักจากการทำงาน หรือทำงานน้อยที่สุดเท่าที่จำเป็น ใจก็มีโอกาสได้พัก หากทั้งกายและใจได้พักผ่อนพร้อมๆ กันอย่างนี้บ่อยๆ หรือหากได้พักทุกวันในเวลาที่เห็นว่าว่างจากการงาน ก็จะพบกับชีวิตที่พร้อมหน้าทั้งกายและใจได้ทุกวัน ชีวิตได้พักผ่อนทุกวัน ได้พลังงานทุกวัน และได้ความสุขทุกวัน เป็นความสุขที่ไม่ต้องซื้อหาด้วยราคาแพงจากอัครสถานใดๆ เพียงแต่เฝ้าดูลมหายใจที่ปลายจมูกดีๆ ก็จะพบสุขแท้ๆ แบบง่ายๆ