พระมาลัยเทวเถระ

พระมาลัย

ประติมากรรมและจิตรกรรม "พระมาลัย" ที่เห็นกันทั่วไปในปางโปรดสวรรค์ เป็นคติความเชื่อมาจากเรื่องที่พระภิกษุชาวสิงหลแต่งขึ้นเมื่อประมาณ พ.ศ. ๙๐๐ เศษ กล่าวถึงพระอรหันต์องค์หนึ่งซึ่งมากด้วยศีล สมาธิ ปัญญา กมลจิตสงบจากกิเลส ที่มีนามว่า "พระมาลัยเทวเถระ"

พระมาลัยเป็นพระอรหันต์ที่มีฤทธิ์มาก เคยไปโปรดสัตว์ในนรก และเทศน์สั่งสอนคนทั่วไปให้ปฏิบัติดีเพื่อหลีกเลี่ยงนรก วันหนึ่งพระมาลัยรับดอกบัวจากชายยากจนไปบูชาพระเจดีย์จุฬามณีในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ได้สนทนากับพระอินทร์ และได้ถามพระอินทร์ถึงเรื่องการประกอบกรรมดี การบำเพ็ญกุศลต่างๆ

การสนทนานั้นมี พระศรีอาริยะ ร่วมสนทนาและไต่ถามความเป็นไปของโลกมนุษย์ พระศรีอาริยะได้เทศนาว่า พระองค์จะเสด็จมาประพาส ศาสนาของพระพุทธองค์สิ้นสุด ๕,๐๐๐ ปีแล้ว ผู้จะเกิดในศาสนานี้ได้ต้องทำบุญฟังเทศน์มหาชาติ ๑,๐๐๐ จบ ได้ทั้ง ๑๓ กัณฑ์ เป็นต้น เมื่อหมดศาสนาของพระองค์จะเกิดกลียุค อายุคนทั้งโลกจะสั้นมากเพียง ๕-๑๐ ปีเท่านั้น ครั้นผ่านกลียุคจะเกิดความอุดมสมบูรณ์ทั่วไป ในระยะนี้เองที่พระศรีอาริยะจะมาโปรดให้ทุกคนทำความดี

พระมาลัยนำสารดังกล่าวและเรื่องราวจากที่เคยเดินทางไปโปรดสัตว์มาเล่าให้ทุกคนฟัง โดยแบ่งออกเป็น ๔ ภาค คือ ๑. ภาคท่องนรก ๒. ภาคท่องแดนมนุษย์ ๓. ภาคท่องแดนสวรรค์ และ ๔.ภาคท่องแดนศาสนาพระศรีอาริย์

สำหรับปางพระมาลัยโปรดสวรรค์ กล่าวกันว่า สร้างขึ้นตามคติเรื่องมาลัยสูตร อันเป็นพระสูตรนอกพระไตรปิฎก สันนิษฐานว่าแต่งขึ้นเป็นครั้งแรกในประเทศพม่า เมื่อราวพุทธศตวรรษที่ ๑๖-๑๘

มีเรื่องราวกล่าวถึงพระมาลัยเทวเถระ ชาวลังกาทวีป เป็นผู้ทรงฤทธิ์ มักไปโปรดสัตว์ในนรกและสวรรค์ ครั้งหนึ่งเหาะไปไหว้พระเจดีย์จุฬามณีในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ได้พบสนทนาธรรมกับพระอินทร์และพระศรีอริยเมตไตรยบรมโพธิสัตว์ ได้นำเทวโองการจากพระศรีอาริยเมตไตรยมาแจ้งแก่มนุษย์ถึงวิธีจะบังเกิดในศาสนกาลของพระองค์ อันเป็นยุคที่เต็มไปด้วยความสุขสมบูรณ์ต่างๆ ด้วยเหตุที่พระมาลัยเป็นผู้ปลดเปลื้องสัตว์ให้พ้นจากนรกไปสู่สวรรค์และนำทางไปสู่โลกอุดมคติในภายภาคหน้า พระมาลัยจึงได้รับความนิยมนับถืออย่างมากมายแต่โบราณกาล

ลักษณะพระมาลัยโปรดสวรรค์ สร้างขึ้นเป็นรูปพระภิกษุ (ไม่มีเกตุมาลาและรัศมี) นั่งขัดสมาธิราบ ครองจีวรห่มเฉียง เปิดบ่าขวา ปิดบ่าซ้าย มีแถบสังฆาฏิพาดเหนือบ่าซ้าย คาดผ้ารัดอก หัตถ์ขวาไพล่มาวางคว่ำบนตักข้างซ้าย หัตถ์ซ้ายชี้ไปยังด้านข้างเฉียงบน มีลีลาอ่อนหวานแบบนาฏลักษณ์ จับเรื่องตามที่พระมาลัยเหาะไปบูชาพระเกศธาตุเจดีย์ ได้พบและสนทนาธรรมกับพระอินทร์ถึงกุศลกรรมของเหล่าเทพยาดาผู้เหาะมายังเบื้องบนอากาศเพื่อเสด็จมาสักการะพระจุฬามณี เป็นแก่นปรัชญาของเรื่องเรื่องพระมาลัยสูตร ที่มุ่งหมายแสดงกรรมดีและผลของกรรมดีเป็นสำคัญ

ประติมากรรมพระมาลัยโปรดสวรรค์ เดิมอาจสร้างขึ้นเป็นประติมากรรมชุด ประกอบด้วยประติมากรรมรูปอื่นๆ เพื่อความสมบูรณ์ของเนื้อหา อาทิ รูปพระอินทร์ พระศรีอริยเมตไตรย และพระเกศแก้วจุฬามณี ดังประติมากรรมซึ่งพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดฯ ให้หล่อใส่พระไว้ยังพระวิหารวัดอรุณราชวราราม ปรากฏในหมายรับสั่งรัชกาลที่ ๓ ว่า หล่อรูปพระเจ้าตัดเกศ (แทนพระจุฬามณีเจดีย์) พระมาลัย พระศรีอริยเมตไตรย และพระอินทร์ ซึ่งเห็นได้ว่าหล่อเป็นประติมากรรมชุดพระมาลัยเสด็จไปนมัสการพระจุฬามณี

ทั้งนี้ ประติมากรรมพระมาลัยโปรดเกล้าฯ ให้หล่อขึ้น อาจมีรูปแบบเดียวกันกับพระมาลัยปางโปรดสวรรค์องค์นี้ก็เป็นได้ จาก...หนังสือพิมพ์ข่าวสด