[ สุขใจ ดอท คอม บ้านหลังเล็กอันแสนอบอุ่น ] ธรรมะ พุทธประวัติ ฟังธรรม ดูหนัง ฟังเพลง เกมส์ เบาสมอง ดูดวง สุขภาพ สารพันความรู้

[Kimleng]

Tweet

รูปหล่อลอยองค์ขนาดใหญ่ "ท้าวหิรันยพนาสูร" ชิ้นสุดท้ายที่หล่อขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
หล่อแล้วเสร็จเมื่อวันที่ ๑๕ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๖๕ (ที่มา : มูลนิธิพระบรมราชานุสรณ์ ร.๖ ท้าวหิรันยพนาสูรป


ปฐมเหตุและปัจฉิมบท ท้าวหิรันยพนาสูร
บทความโดย ภูชัย กวมทรัพย์ (นายช่างศิลปกรรมอาวุโส กองโบราณคดี กรมศิลปากร)

ท้าวหิรันยพนาสูร ^๑ เป็นนามพระราชทานแก่อสูรร่างสูงใหญ่ ตนหนึ่ง ที่อยู่ในเขตป่าทางภาคเหนือ ปรากฏข้อมูลที่เชื่อได้ว่าพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวในขณะที่ทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงพระสุบินนิมิตถึงอสูรชื่อ “หิรันย์” เมื่อครั้งที่เสด็จประพาสมณฑลพายัพในระหว่างวันที่ ๒ พฤศจิกายน ถึง ๓๑ มกราคม พ.ศ.๒๔๔๘^๒เพื่อทรงศึกษางานทางโบราณคดีที่พระองค์มีความสนพระทัยเป็นอย่างยิ่ง อีกทั้งทรงเรียนรู้งานราชการบ้านเมือง เพื่อสร้างความคุ้นเคยกับบรรดาข้าราชการตามหัวเมืองใหญ่และได้ทรงใช้โอกาสนี้เสด็จเยี่ยมพสกนิกร ข้อมูลแรกที่ต้องเก็บไว้ในใจและรอกาลเวลาพิสูจน์จากเอกสารต่างๆ เพื่อเชื่อมโยงเหตุการณ์และความจริงที่เคยเกิดขึ้นในอดีต นั่นคือบทสมภาษณ์ของท่านอาจารย์จีระ จิตรกร บุตรชายของพระยาอนุศาสน์จิตรกร ท่านได้เล่าเกี่ยวกับประวัติของท้าวหิรันยพนาสูรพอสรุปใจความได้ว่า



               พระยาอนุศาสน์จิตรกร (จันทร์ จิตรกร)
              ผู้ออกแบบท้าวหิรันยพนาสูรจากพระสุบินนิมิต


ในคราวที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินประพาสมณฑลพายัพ และยังดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมารนั้น ค่ำคืนหนึ่งพระองค์ทรงพระสุบินถึงชายรูปร่างสูงใหญ่บอกกล่าวว่าจะมาคุ้มครองให้ได้รับความปลอดภัย เมื่อพระองค์ตื่นจากพระบรรทม ได้ทรงเล่าพระสุบินนั้นให้พระยาอนุศาสน์จิตรกรฟัง^๓ พระยาอนุศาสน์จิตรกร ก็ได้ร่างภาพตามที่ทรงตรัสและได้นำแบบร่างนั้นมาหล่อลอยองค์ท้าวหิรันยพนาสูรขึ้นซึ่งมีขนาดเล็กพกพาได้ เรื่องเล่านี้ท่านอาจารย์จีระ จิตรกร ได้บอกว่า “คุณพ่อท่านได้เล่าให้คุณแม่ผมฟัง”

แหล่งข้อมูลอีกแหล่งหนึ่งที่พอจะมีน้ำหนักให้ข้อมูลแรกมีความน่าเชื่อถือมากยิ่งขึ้น คือ การพบประวัติของขุนหิรัญปราสาท (ตาบ พรพยัคฆ์) อดีตมหาดเล็กสำรอง  ท่านผู้นี้คือใบหน้าต้นแบบที่ใช้ปั้นท้าวหิรันยพนาสูรลอยตัวองค์ใหญ่ที่ประดิษฐาน ณ พระราชวังพญาไท  เอกสารใดกล่าวถึงขุนหิรัญปราสาท แม้ว่าการสร้างรูปหล่อท้าวหิรันยพนาสูรองค์ใหญ่ไม่ได้มีความเกี่ยวข้องกับพระยาอนุศาสน์จิตรกรโดยตรงก็ตาม แต่ในประวัติของขุนหิรัญปราสาทได้กล่าวถึงพระยาอนุศาสน์จิตรกรซึ่งเป็นเรื่องน่าอัศจรรย์ใจเป็นอย่างยิ่งที่ได้รับรู้เรื่องราวเบื้องหน้าเบื้องหลังนำไปสู่ปัจฉิมบทของการสร้างท้าวหิรันยพนาสูร

ขุนหิรัญปราสาท นามเดิมชื่อ “ตาบ” เกิดเมื่อวันศุกร์ที่ ๑๗ เมษายน พ.ศ.๒๔๒๘ เป็นบุตรนายทัต และนางพริ้ม ทวดชื่อหลวงรามณรงค์ (พร) ปู่ชื่อพระฤทธิสงคราม (เสือ)  ขุนหิรัญปราสาทเป็นคนรูปร่างใหญ่ มีกำลังวังชาแข็งแรงมาก  เมื่ออายุครบ ๑๘ ปี (พ.ศ.๒๔๔๖) พระพี่เลี้ยงท่านหนึ่งของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร (รัชกาลที่ ๖) ได้นำตัวเข้าเฝ้าถวายตัวเป็นมหาดเล็ก ท่านจึงเป็นข้าหลวงมาแต่เดิม  ภายหลังการจัดสร้างท้าวหิรัญพนาสูรองค์ใหญ่ประดิษฐาน ณ พระราชวังพญาไทแล้วเสร็จ ๒ เดือน ก็ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น “ขุนหิรัญปราสาท” เมื่อวันที่ ๓๐ กันยายน พ.ศ.๒๔๖๕ เพื่อให้มีราชทินนามสอดคล้องเกี่ยวเนื่องกับท้าวหิรัญพนาสูร

ขุนหิรัญปราสาทได้ขอพระราชทานนามสกุลเช่นเดียวกับขุนนางข้าราชการคนอื่นๆ ทรงรับสั่งถามถึงปู่ย่าตาทวด เมื่อทรงทราบว่าเป็นหลานของพระฤทธิสงคราม ซึ่งเป็นแม่ทัพหน้าในคราวปราบกบฏเงี้ยว พระองค์ทรงระลึกได้จึงรับสั่งว่า “ไอ้ตาบมันเป็นลูหลานของแม่ทัพหน้าซึ่งเป็นเสือเก่า ตัวมันเองก็มีรูปร่างสูงใหญ่ น้ำใจก็กล้าหาญอดทน ต้องตั้งนามสกุลของมันให้สมกับที่ปูย่า ตาทวดเป็นเสือที่ประเสริฐมาแต่เดิม^๕ จึงได้รับพระราชทานนามสกุลว่า “พรพยัคฆ์” ^๖

ผู้เรียบเรียงประวัติของขุนหิรัญปราสาทซึ่งเป็นหลานสาวเพียงท่านเดียวชื่อ นางสาวสุธีรา อินทรน้อย ได้บันทึกเรื่องราวเหตุการณ์ที่เป็นจุดเริ่มต้นของท้าวหิรันยพนาสูรในครั้งนั้นว่า^๗

“ประมาณ พ.ศ.๒๔๔๘ ขณะนั้นพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งยังมิได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ พระองค์ได้เสด็จพระราชดำเนินประพาสมณฑลพายัพ ซึ่งในครั้งกระโน้นยังเป็นป่ารกชัฏไม่มีทางรถไฟ ข้าราชบริพารที่ตามเสด็จไปด้วยก็ล้วนแต่หวาดหวั่นกลัวอันตราย เพราะมีคนเจ็บป่วยเป็นไข้ป่าจำนวนมาก จึงรับสั่งปลุกใจว่าต่อแต่นี้ไปพวกท่านไม่ต้องเกรงกลัวภยันตรายใดๆ อีก เพราะพระองค์ท่านทรงสุบินนิมิตไปว่า มีอสูรชื่อว่า “ฮู” อาสาจะมาเป็นมหาดเล็กป้องกันภัยจากภูติผีปีศาจและเจ็บไข้ทั้งปวงให้ อย่าเกรงกลัวใดๆ ต่อไปอีกเลย  ซึ่งการก็สมจริงตามกระแสพระราชดำรัสสั่ง ด้วยปรากฏว่าต่อจากนั้นมา ข้าราชบริพารทุกคนที่ตามเสด็จมิได้มีใครเจ็บป่วยจากไข้ป่าหรือได้รับภยันตรายใดๆ เลย ที่เจ็บป่วยอยู่ก่อนแล้วก็หายป่วยทั้งสิ้น จึงเกิดความเชื่อความเลื่อมใสในการที่พระองค์มีอสูรเป็นเทพบริวารคอยรับใช้อยู่ด้วย มหาดเล็กและข้าราชการบางคนถึงกับเคยเห็นด้วยตาตนเองว่า มีอสูรคอยติดตามอารักขาขบวนเสด็จอยู่ก็เคยมีปรากฏ ดังนั้นมหาดเล็กและข้าราชบริพารใกล้ชิดในสมัยนั้นจึงได้พบเห็นพิธีการอันประหลาดอยู่อย่างหนึ่งเป็นประจำทั้งเช้าและเย็น คือ การแบ่งเครื่องเสวยออกเซ่นสรวง ข้าราชการผู้มีหน้าที่ประจำในการแบ่งเครื่องเสวยออกเซ่นสรวงในครั้งกระนั้นคือ หลวงปราโมทย์ กระยานุกิจ (มา) การเซ่นสรวงดังกล่าวนี้ ในตอนแรกๆ ก็ทำขึ้นอย่างลอยๆ โดยยังไม่มีรูปอสูรประดิษฐานในการเซ่นสรวง ต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยาอนุศาสตรจิตกร ช่างเขียนประจำพระองค์ ร่างรูปอสูรขึ้นตามที่ทรงพระสุบิน แล้วภายหลังโปรดให้หล่อรูปสัมฤทธิ์ขนาดเล็กสมมติเป็น “ท้าวหิรันยพนาสูร” ขึ้น^๘ ต่อมาภายหลังโปรดเกล้าฯ ให้หล่อขึ้นจำนวน ๔ องค์ คือ ติดไว้ที่หน้าหม้อน้ำรถยนต์พระที่นั่งเนเปีย ๑  ประดิษฐานไว้ข้างพระที่ในห้องพระบรรทม ๑  อยู่ที่บ้านพระยาอนิรุทธเทวา (ม.ล.ฟื้น พึ่งบุญ) ๑  และอยู่ที่กองมหาดเล็กรับใช้ในพระบรมมหาราชวัง ๑  การเซ่นสรวงในคราวต่อมาจึงได้กระทำที่รูปสัมฤทธิ์ขนาดเล็กนี้  วันใดมิได้ทำการเซ่นสรวงก็มักจะเกิดอาเพศให้มีเหตุถ้วยชามหล่นแตกได้รับความเสียหาย  ความทราบถึงพระเนตรพระกรรณทุกครั้งจนข้าราชบริพารทั้งหลายเชื่อถือ เลื่อมใดว่ามีท้าวหิรัญยพนาสูร (ฮู) มาสมัครเป็นมหาดเล็กของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจริงโดยทั่วกัน...”

ใบหน้าของขุนหิรัญปราสาท (ตาบ พรพยัคฆ์) เมื่อเทียบกับใบหน้าท้าวหิรันยพนาสูร

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยุ่หัวประทับรถยนต์พระที่นั่งทุษยันต์ โดยมีย่าเหล (สุนัขทรงเลี้ยง) นั่งที่เบาะหน้า
และนายจำยวด (ปาณี ไกรฤกษ์) ขณะยังเป็นนักเรียนเสือป่าหลวง นั่งอยู่เบาะหลัง หน้ารถพระที่นั่งติดรูปหล่อ "ท้าวหิรันยพนาสูร"
ที่มา : กลุ่มวิชาการทะเบียนโบราณสถาน

-----------------------------
         ^๑ “ท้าวหิรันยพนาสูร” สะกดอักขรวิธีตามพระราชหัตถเลขาที่ทรงพระราชทาน อาจจะพบการเขียนแตกต่างกันไปในเอกสารอื่นๆ
         ^๒ ๓๑ มกราคม ยังอยู่ในช่วง พ.ศ.๒๔๔๘ เมื่อถึงเดือนเมษายนจะเปลี่ยนศักราชเป็น ๒๔๔๙
         ^๓ ขณะนั้นท่านมีบรรดาศักดิ์เป็น “หลวงบุรีนวราษฐ์” ตำแหน่งช่างเขียนรูปและช่างถ่ายรูปประจำพระองค์
         ^๔ จีระ จิตรกร. ข้าราชการบำนาญ อาจารย์พิเศษคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษมบัณฑิต. สัมภาษณ์, ๑๕ มีนาคม ๒๕๖๕.
         ^๕ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระพุทธเจ้าตรัสรู้อะไร (พระนคร: โรงพิมพ์เอเชียการพิมพ์, ๒๕๐๘). พิมพ์เป็นที่ระลึกในงานพระราชทานเพลิงศพ ขุนหิรัญปราสาท (ตาบ พรพยัคฆ์) ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม วันที่ ๒๙ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๐๘. ดูเพิ่มใน http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:166722
         ^๖ “ประกาศพระราชทานนามสกุลครั้งที่ ๖๘.” ราชกิจจานุเบกษา.เล่มที่ ๓๔ (๖ พฤษภาคม ๒๔๖๐): ๓๘๗,๔๑๑.
         ^๗ แก้ไขอักขรวิธีและเรียบเรียงใหม่ให้ถูกต้องจากหนังสือพระพุทธเจ้าตรัสรู้อะไร อ้างถึงในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระพุทธเจ้าตรัสรู้อะไร
(พระนคร: โรงพิมพ์เอเชียการพิมพ์, ๒๕๐๘) ๒๔-๒๖. พิมพ์เป็นที่ระลึกในงานพระราชทานเพลิงศพ ขุนหิรัญปราสาท (ตาบ พรพยัคฆ์) ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม วันที่ ๒๙ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๐๘. ดูเพิ่มใน http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:166722
         ^๘ สันนิษฐานว่า เป็นการหล่อด้วยทองสัมฤทธิ์ครั้งแรกเมื่อเดือน เมษายน ร.ศ.๑๓๐ (พ.ศ.๒๔๕๕) ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแล้ว แต่ในการหล่อขึ้นในครั้งแรกนั้นไม่ทราบจำนวนชิ้นที่หล่อขึ้นมา เข้าใจว่าเป็นต้นแบบคงมีชิ้นเดียว
         ^๙ ขุนตำรวจเอก พระมหาเทพกษัตรสมุห (เนื่อง สาคริก) เป็นข้าราชสำนักในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๖ และล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๗ เริ่มรับราชการ พ.ศ.๒๔๖๑ ตำแหน่งมหาดเล็กวิเศษ กองมหาดเล็กตั้งเครื่อง มีหน้าที่ตั้งเครื่องเสวย อยู่ยาม ตามเสด็จ และรับใช้ตลอดเวลาที่เสด็จประทับอยู่นอกห้องพระบรรทมและห้องทรงพระอักษร รวมทั้งการทูลเชิญลายพระหัตถเลขาและพระราชกระแสรับสั่งไปปฏิบัติหน้าที่ตามพระบรมราชโองการ ด้วยเหตุที่ท่านมีพี่ชายชื่อ เนียน สาคริก (มหาเสวกตรี พระยาบริหารราชมานพ) รับราชการในหน้าที่มหาดเล็กตั้งเครื่องในวันที่ ๑๕ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๕๐ ตั้งแต่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร อาจทำให้ท่านได้ฟังคำบอกเล่าจากพี่ชายโดยตรงและเห็นการจัดเครื่องสังเวยท้าวหิรันยพนาสูรมาช้านาน จึงทำให้ทราบประวัติท้าวหิรันยพนาสูรเป็นอย่างดี อ้างถึงใน ขุนตำรวจเอก พระมหาเทพกษัตรสมุห (เนื่อง สาคริก) (กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์กรมสารบรรณทหารเรือ, ๒๕๔๑). อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ ขุนตำรวจเอก พระมหาเทพกษัตรสมุห (เนื่อง สาคริก) ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม วันเสาร์ที่ ๑๙ กันยายน พ.ศ.๒๕๔๑. ดูเพิ่มใน http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:181726 ; พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และลายพระหัตถ์สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส การปลูกกล้วยไม้เบื้องต้น (กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหามกุฎราชวิทยาลัย, ๒๕๑๗). อนุสรณ์พระราชทานเพลิงศพ มหาเสวกตรี พระยาบริหารราชมานพ (เนียน สาคริก) ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๑๗. ดูเพิ่มใน  http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:2693
         ^๑๐ นายเทพชู ทับทอง เป็นบุตรเขยได้เรียบเรียงข้อมูลเพื่อพิมพ์หนังสือเป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ หลวงอายุธประดิษฐ์

โปรดติดตามตอนต่อไป

[Kimleng]

  
              
ปฐมเหตุและปัจฉิมบท ท้าวหิรันยพนาสูร (ต่อ)
บทความโดย ภูชัย กวมทรัพย์ (นายช่างศิลปกรรมอาวุโส กองโบราณคดี กรมศิลปากร)

แหล่งข้อมูลอีกแหล่งหนึ่งที่จะนำเสนอประกอบการศึกษาค้นคว้าเพื่อสนับสนุนว่าพระยาอนุศาสน์จิตรกรเป็นบุคคลแรกที่ออกแบบท้าวหิรันยพนาสูรตามพระสุบินนิมิตรของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ บทสัมภาษณ์ของขุนตำรวจเอก พระมหาเทพกษัตรสมุห (เนื่อง สาคริก) ^๙ เรียบเรียงโดยนายเทพชู ทับทอง^๑๐ ปรากฏในหนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ หลวงอายุธประดิษฐ์ (ศุข อามระดิษ) ดังนี้

“...เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงชอบค้นคว้าเรื่องเกี่ยวกับโบราณคดี ดังนั้นก่อนเสวยราชย์พระองค์ได้เสด็จฯ ขึ้นไปที่จังหวัดสุโขทัย ซึ่งขณะนั้นทางรถไฟยังสร้างขึ้นไปไม่ถึง การเสด็จพระราชดำเนินต้องใช้เดินทางด้วยเท้าไปตามป่า ปรากฏว่าขณะที่พระองค์เสด็จฯ ประทับอยู่ ณ ค่ายอุตรดิตถ์ (ตรงกับสถานีรถไฟอุตรดิตถ์เดี๋ยวนี้) บรรดาข้าราชบริพารที่ตามเสด็จพากันเจ็บป่วยเป็นไข้ป่าเป็นจำนวนมาก จึงทรงพระปริวิตกเป็นที่ยิ่ง วันหนึ่งพระองค์ทรงพระสุบินว่า ท้าวหิรันย ฮู (ท้าวหิรันยพนาสูร) ซึ่งเป็นอสูรอยู่ในป่านั้นได้มาขอเข้าเฝ้าขอถวายตัวเป็นมหาดเล็กรับใช้ ทำหน้าที่เป็นราชองครักษ์ โดยมีข้อแม้ว่า ขอให้ทรงชุบเลี้ยงโดยวิธีการแบ่งเครื่องเสวยให้กินทุกวันและทุกมื้อ พอพระองค์ทรงตื่นพระบรรทม โปรดฯ ให้เรียกพระยาอนุสาสตร์จิตรกรซึ่งเป็นช่างเขียนประจำพระองค์ ให้ร่างรูปท้าวหิรันย ฮู ตามพระราชดำรัสบอก และเมื่อได้เป็นรูปตามพระสุบินแล้ว ก็โปรดฯ ให้หล่อเป็นรูปท้าวหิรันย ฮู ขนาดเล็กขึ้น...ท้าวหิรันย ฮู ที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงหล่อขึ้นดังกล่าวพระองค์ได้โปรดฯ ให้นำไปติดไว้ที่หน้ารถพระที่นั่ง...พระองค์ท่านจะทรงทำบุญให้ท้าวหิรันย ฮู ทุกปี...เกี่ยวกับเรื่องอภินิหาร...เกิดขึ้นเมื่อ พ.ศ.๒๔๕๔ (ร.ศ.๑๓๐)...ทางกรุงเทพฯ ได้เกิดมีการจับกุมพวกที่คิดกบฏ...กรมหลวงพิษณุโลกประชานารถ^๑๑ เสนาธิการทหารบกก็รีบเสด็จขึ้นรถไฟไปเข้าเฝ้าที่นครปฐม...

พระองค์ก็ได้มีพระราชดำรัสกับกรมหลวงพิษณุโลกประชานารถว่า “เมื่อคืนนี้ฉันก็ฝันไปว่า ท้าวหิรันย ฮู มาบอกว่าได้มีกบฏกันขึ้นในกรุงเทพฯ และบอกด้วยว่าเหตุการณ์เรียบร้อยแล้วไม่ต้องตกพระราชหฤทัย...” ^๑๒

จากข้อมูลประวัติขุนหิรัญปราสาท (ตาบ พรพยัคฆ์) และบทสัมภาษณ์ของขุนตำรวจเอก พระมหาเทพกษัตรสมุห (เนื่อง สาคริก) กล่าวตรงกันว่า หน้ารถพระที่นั่งยี่ห้อเนเปียติดตั้งรูปหล่อท้าวหิรันยพนาสูร แต่ไม่สามารถหาภาพหลักฐานมายืนยันได้ สันนิษฐานว่าคงถอดเก็บรักษาไว้ที่หมวดรถยนต์หลวง^๑๓ เพราะมีเหตุการณ์ประหลาดอีกเรื่องหนึ่งโดยพระมหาเทพกษัตรสมุห เล่าว่า^๑๔

“...เรื่องเกิดขึ้นเมื่อรัชกาลที่ ๗ คือ รถพระที่นั่งของรัชกาลที่ ๖ ซึ่งติดรูปหล่อท้าวหิรันย ฮู คันนั้น พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานให้กรมหมื่นอนุวัตรจารุรนต์ ซึ่งกรมหมื่นอนุวัตรจารุรนต์ได้ทรงขับเข้าเฝ้าทุกวัน ต่อมากรมหมื่นอนุวัตรจาตุรนต์ก็ได้ทรงพบกับความประหลาดพระทัยเป็นอย่างยิ่ง เพราะมีอยู่บ่อยๆ ที่รถพระที่นั่งคันนี้ จอดอยู่ในโรงเก็บที่วัง...ในเวลากลางคืน พอกรมหมื่นอนุวัตรฯ ทรงตื่นบรรทมในตอนดึกมักจะได้ทรงเห็นรถพระที่นั่งเปิดไฟสว่างจ้าอยู่เสมอ ตอนแรกกรมหมื่นอนุวัตรฯ ทรงคิดว่าคงจะมีใครเปิดไฟเล่น แต่เมื่อทรงลงไปตรวจดูแล้วก็ไม่พบใคร มีอยู่คืนวันหนึ่ง นอกจากรถพระที่นั่งจะเปิดไฟหน้ารถสว่างจ้าแล้ว รถที่นั่งยังจอดขวางโรงเก็บ ซึ่งแคบแสนแคบ เปลี่ยนจากที่จอดเดิมตามธรรมดาเสียอีกด้วย และการที่รถพระที่นั่งจอดขวางโรงเก็บในลักษณะเช่นนี้ พระมหาเทพกษัตรสมุหกล่าวว่า ต่อให้ใครเก่งแสนเก่งก็ขับรถกลับไม่ได้ ด้วยเหตุนี้เองเมื่อคนขับรถจะเอารถพระที่นั่งออก จึงต้องใช้วิธีเอาขึ้นแม่แรงยกรถกันเป็นการใหญ่ รุ่งขึ้นกรมหมื่นอนุวัตรฯ ทรงกระหืดกระหอบเข้าเฝ้าพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว แล้วทรงเล่าเรื่องนี้ถวายให้ทรงทราบ กับพระมหาเทพกษัตรสมุห ซึ่งในรัชกาลที่ ๗ ได้เป็นเจ้ากรมพระตำรวจ กรมหมื่นอนุวัตรฯ ตรัสว่า “ทำให้ฉันไม่กล้าขี่รถคันนี้” ภายหลังได้ทราบว่ารถพระที่นั่งซึ่งมีรูปหล่อท้าวหิรันย ฮู ติดอยู่หน้าคันนี้ กรมหมื่นอนุวัตรฯ ได้ทรงถวายคืนพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เพราะไม่กล้าที่จะเอาไว้ “รถพระที่นั่งคันนี้ เป็นยี่ห้อเนเปีย ตอนเดียว ทาสีขาว ผมยังเคยขี่มอเตอร์ไซค์ตามเสด็จเลย” พระมหาเทพกษัตรสมุหกล่าวในที่สุด...”

-----------------------------

        ^๑๑ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เสนาธิการทหารบก
        ^๑๒ เทพชู ทับทอง, อามระดิษ (พระนคร: ทวีกิจการพิมพ์, ๒๕๑๕). อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ หลวงอายุธประดิษฐ์ (สุข อามระดิษ) ณ เมรุวัดโสมนัสวิหาร วันจันทร์ที่ ๒๙ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๑๕. ดูเพิ่มใน http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:2974
        ^๑๓ http://www.phyathaipalace.org/พระที่นั่งและอาคาร/ท้าวหิรันยพนาสูร.html ท้าวหิรันยกพนาสูร. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ ๑๖ กรกฎาคม ๒๕๖๕, จาก http://www.phyathaipalace.org/พระที่นั่งและอาคาร/ท้าวหิรันยพนาสูร.html
        ^๑๔ อามระดิษ (พระนคร: ทวีกิจการพิมพ, ๒๕๑๕). อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ หลวงอายุธประดิษฐ์ (ศุข อามระดิษ) ณ เมรุวัดโสมนัสวิหาร วันจันทร์ที่ ๒๙ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๑๕. ดูเพิ่มใน http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:2974

โปรดติดตามตอนต่อไป

[Kimleng]

รูปหล่อลอยองค์ "ท้าวหิรันยพนาสูร" ขนาดเล็ก
มือขวาถือไม้เท้า มือซ้ายเท้าสะเอว มีฐานแบบกลีบบัวรองรับ

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ “ประวัติท้าวหิรันยพนาสูร” พระราชทานให้พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์^๑๕ ทรงแต่งเรียบเรียงตามลายพระหัตถ์ที่พระราชทานมาเพื่อเป็นคำร่างประกาศโองการในวันพิธีบวงสรวงสังเวยและเชิญดวงจิตท้าวหิรันยพนาสูรเข้าสถิตในรูปหล่อขนาดเล็ก ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดขึ้นที่สวนสวรรค์ในพระบรมมหาราชวัง เมื่อเวลาบ่ายของวันที่ ๑๕ เมษายน ร.ศ.๑๓๐ (พ.ศ.๒๔๕๔) ^๑๖ ความว่า

“เรื่อง ท้าวหิรันยพนาสูร^๑๗
            เดิมเมื่อปี ร.ศ.๑๒๔ เสด็จพระราชดำเนินประพาศมณฑลพายัพ เมื่อจะออกเดินทางจากอุตรดิฐ^๑๘ ไปในทางป่า ซึ่งเวลานั้นผู้ที่ตามเสด็จพระราชดำเนินพากันมีความหวาดหวั่น เพราะเกรงกลัวไข้และภยันตรายต่างๆ ซึ่งจะพึงมีมาได้ในกลางทางป่า จึ่งได้พระกรุณาดำรัสชี้แจงว่า ธรรมดาเจ้าใหญ่นายโตจะเสด็จแห่งใดๆ ก็ดี คงจะมีทั้งเทวดาและปิศาจฤาอสูรอันเปนสัมมาทิษฐิ คอยติดตามป้องกันภัยภยันตรายทั้งปวง มิให้มากล้ำกลายพระองค์และบริพารผู้โดยเสด็จได้ ถึงในการเสด็จครั้งนี้ก็มีเหมือนกันอย่าให้มีผู้หนึ่งผู้ใดมีความวิตกไปเลย ต่อนั้นไปมีผู้ที่ได้ติดตามเสด็จผู้ ๑ กล่าวว่าฝันเห็นชายผู้ ๑ รูปร่างล่ำสันใหญ่โต ได้บอกกับผู้ที่ฝันนั้นว่าตนชื่อ หิรันย์ เป็นอสูรชาวป่า เปนผู้ตั้งอยู่ในสัมมาปฏิบัติ ในครั้งนี้จะมาตามเสด็จพระราชดำเนินไปในกระบวน เพื่อคอยดูแลระวังมิให้ภยันตรายทั้งปวงอันจะพึงบังเกิดมีขึ้นได้ในระยะทางกลางป่านั้น มากล้ำกลายพระองค์ฤาราชบริพารได้ ครั้นทรงทราบความเช่นนั้น จึ่งมีพระราชดำรัสสั่งให้จัดธูปเทียนและเครื่องโภชนาหารไปเส้น^๑๙ ที่ในป่าริมพลับพลา และเวลาเสวยค่ำทุกๆ วัน ก็ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แบ่งพระกระยาหารจากเครื่องไปตั้งเส้นเสมอ
          ภายหลังคราวที่เสด็จพระราชดำเนินประพาศมณฑลพายัพนั้น แม้จะเสด็จพระราชดำเนินไปแห่งใด ก่อนที่จะเสด็จจากกรุงเทพฯ ราชบริพารก็ได้เคยพร้อมกันน้อมใจเชิญหิรันยอสูรให้ตามเสด็จด้วย และโดยมากเมื่อเสด็จพระราชดำเนินไปโดยสวัสดิภาพแล้ว ก็พากันกล่าวว่าเพราะหิรันย์ตามเสด็จไปด้วย บางคราวบางสมัยเมื่อเสด็จไปประทับอยู่ในหัวเมือง ถึงกับได้มีผู้อ้างว่าแลเห็นรูปคนร่างกายใหญ่ล่ำสัน ยืนฤานั่งอยู่ใต้ต้นไม้ใกล้ๆ ที่ประทับ และอ้างว่าได้แลเห็นพร้อมๆ กันหลายๆ คนก็มี การที่มีผู้นิยมเชื่อถือในหิรันย์เช่นนั้น มิใช่แต่ในเฉพาะหมู่ผู้ที่เปนราชบริพารที่ตามเสด็จไปในกระบวน ทั้งข้าราชการฝ่ายเทศาภิบาลก็พลอยนิยมเชื่อถือไปด้วย การที่มีผู้เชื่อถือเช่นนี้จะมีมูลฤาไม่อย่างใดก็ดี ทรงพระราชดำริห์ว่าเปนธรรมดาคนโดยมากยังละเว้นความประสงค์ที่จะหาเทวดาฤาอมนุษยเปนที่พึ่งคุ้มเกรงภยันตรายต่างๆ นั้นมิได้ขาดทีเดียว เมื่อมีที่นิยมยึดเหนี่ยวอยู่เช่นหิรันยอสูรนี้เปนต้น ก็มักจะทำให้เปนที่อุ่นใจ การที่จะเดินทางไปในที่ถิ่นกันดารถ้าแม้ใจดีอยู่แล้วก็มักจะไม่ใคร่เปนอันตราย เมื่อทรงพระราชดำริห์ดังนี้ จึ่งได้ทรงตกลงคงเส้นหิรันยอสูรต่อมา คือ ให้แบ่งพระกระยาเสวยจากเครื่องอย่างเช่นที่เคยทำมาแล้วครั้งเสด็จมณฑลพายัพนั้น เปนธรรมเนียมต่อมาจนกาลบัดนี้
          ครั้นปี ร.ศ.๑๒๙ ได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแล้ว ทรงคำนึงถึงหิรันยอสูร ซึ่งนิยมกันว่าได้เคยตามเสด็จพระราชดำเนินมาหลายแห่งหน การเสด็จพระราชดำเนินในแห่งใดๆ ก็เปนไปโดยสวัสดิภาพ และเปนที่อุ่นใจแห่งราชบริพารทั่วไป จึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ช่างหล่อรูปหิรันยอสูรด้วยทองสัมฤทธิ์แล้วเสร็จสมบูรณในเดือนเมษา ร.ศ.๑๓๐ จึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพนักงานจัดเครื่องสังเวยเส้นสรวงตามสมควรแล้ว ขอเชิญหิรันยอสูรเข้าสิงสถิตย์ในรูปสัมฤทธิ์นี้ และทรงขนานนามพระราชทานใหม่ว่า ท้าวหิรันยพนาสูร มีชฎาเทริดอย่างไทยโบราณและไม้เท้าเปนเครื่องประดับยศสืบไป”

เมื่อพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ ทรงได้รับลายพระหัตถ์เรื่อง “ประวัติท้าวหิรันยพนาสูร” แล้วนั้น ทรงร่างถ้อยคำประกาศ มีดังนี้^๒๐
          “ข้าพระพุทธเจ้า ผู้รับพระบรมราชโองการมานพระบัณฑูรสุรสิงหนาท ขอประกาศแก่อารักขเทพยดา ซึ่งจะได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้อาราธนามารับพลีกรรมแลสิงสถิตย์ในรูปนี้ ด้วยพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหาวชิราวุธ เอกอรรคมหาบุรุษ บรมนราธิราช พินิตประชานารถมหาสมมตวงษอดิศัยพงษ์วิมลรัตน์ วรขัติยราชนิกโรดม จารุรันตบรมมหาจักรพรรดิราชสังกาศปรเมนทรธรรมิกมหาราชาธิราช บรมนารถบพิตร พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชดำริห์ว่า เมื่อครั้งยิงมิได้เสดจเถลิงถวัลยราชสมบัติ ในรัตนโกสินทรศก ๑๒๔ เสดจพระราชดำเนิร^๒๑ ประพาศมณฑลพายัพ เมื่อจะออกเดิรทางจากเมืองอุตรดิฐไปในทางป่า เวลานั้นผู้ที่ตามเสดจพระราชดะเนิรมีความหวาดหวั่น เพราะเกรงกลัวความไข้แลภยันตรายต่างๆ ซึ่งจะพึงมีมาได้ในกลางทางป่า จึ่งได้ทรงพระกรุณาดำรัสชี้แจงว่า ธรรมดาเจ้าใหญ่นายโตจะเสด็จแห่งใดๆ ก็ดี คงจะมีทั้งเทวดาแลปิศาจฤาอสูรอันเปนสัมมาทิษฐิ คอยติดตามป้องกันภัยภยันตรายทั้งปวง มิให้มากล้ำกลายพระองค์แลบริพารผู้โดยเสดจได้ ถึงในการเสดจพระราชดำเนิรประพาศครั้งนี้ก็มีผู้ป้องกันภยันตรายเหมือนกัน อย่าให้ผู้หนึ่งผู้ใดมีความวิตกไปเลย ต่อนั้นไปมีผู้ที่ได้ติดตามเสดจพระราชดำเนินผู้หนึ่ง กล่าวว่านิมิตรฝันเหนชายผู้หนึ่ง รูปร่างล่ำสันใหญ่โต ได้บอกแก่ผู้ที่ฝันนั้นว่าตนชื่อหิรันย์ เปนอสูรชาวป่า เปนผู้ตั้งอยู่ในสัมมาปฏิบัติ ในครั้งนี้จะมาตามเสดจพระราชดำเนิรไปในกระบวน เพื่อคอยดูแลระวัง มิให้ภยันตรายทั้งปวงอันจะพึงบังเกิดมีขึ้นได้ ในระยะทางกลางป่านั้น มากล้ำกลายพระองค์ฤาราชบริพารได้ ครั้นทรงทราบความเช่นนั้น จึ่งมีพระราชดำรัสสั่งให้จัดธูปเทียนแลเครื่องโภชนาหาร ไปเส้นสังเวยที่ในป่าริมพลับพลา แลเวลาเสวยค่ำทุกทุกวันก็ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้แบ่งพระกระยาหารจากเครื่องต้นไปตั้งเส้นสรวงเสมอ ภายหลังคราวที่เสดจพระราชดำเนิรประพาศมณฑลพายัพนั้น แม้จะเสดจพระราชดำเนินไปแห่งใด ก่อนที่จะเสดจจากกรุงเทพมหานคร ราชบริพารก็ได้เคยพร้อมกันน้อมใจเชิญหิรันยอสูรให้ตามเสดจด้วย แลโดยมากเมื่อเสดจพระราชดำเนิรไปโดยสวัสดิภาพแล้ว ก็พากันกล่าวว่าเพราะหิรันยอสูรตามเสดจด้วย บางคราวบางสมัยเมื่อเสดจประทับอยู่ในหัวเมือง ถึงกับได้มีผู้อ้างว่าแลเหนรูปคนร่างกายใหญ่ล่ำสัน ยืนฤานั่งอยู่ใต้ต้นไม้ใกล้ๆ ที่ประทับ แลอ้างว่าได้แลเหนพร้อมๆ กันหลายๆ คนก็มี การที่มีผู้นิยมเชื่อถือในหิรันยอสูรเช่นนั้น มิใช่แต่ในเฉพาะหมู่ผู้ที่เปนราชบริพารที่ตามเสดจไปในกระบวน ทั้งข้าราชการฝ่ายเทศาภิบาลก็พลอยนิยมเชื่อถือไปด้วย การที่มีผู้เชื่อถือเช่นนี้ จะมีมูลฤาไม่อย่างใดก็ดี ทรงพระราชดำริห์ว่าเปนธรรมดาคนโดยมากยังละเว้นความประสงค์ ที่จะหาเทวดาฤาอมนุษยเปนที่พึ่งคุ้มเกรงภยันตรายต่างๆ นั้นมิได้ขาดทีเดียว เมื่อมีที่นิยมยึดเหนี่ยวอยู่เช่นหิรันยอสูรนี้เปนต้น ก็มักจะทำให้เปนที่อุ่นใจ การที่จะเดินทางไปในที่ถิ่นกันดารถ้าแม้ใจดีอยู่แล้ว ก็มักจะไม่ใคร่เปนอันตราย เมื่อทรงพระราชดำริห์ดังนี้ จึ่งได้ทรงตกลงคงเส้นสังเวยหิรันยอสูร ต่อมา คือให้แบ่งพระกระยาเสวยจากเครื่อง อย่างเช่นที่เคยทำมาแล้วครั้งเสดจมณฑลพายัพนั้น เปนธรรมเนียมต่อมาจนกาลบัดนี้

---------------------------------

^๑๖ วรชาติ มีชูบท, เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ ๖. (กรุงเทพฯ: สร้างสรรค์บุคส์, ๒๕๕๓) ๑๘.
^๑๗ หอจดหมายแห่งชาติ. มร ๖ว/๒ เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ ๖ กระทรวงวัง เรื่อง ประกาศเรื่องท้าวหิรันยพนาสูร (๑๐ เม.ย. ๒๕๕๔ – ๑๖ ส.ค. ๒๔๖๕) เอกสารฉบับนี้เป็นต้นฉบับลายพระราชหัตถเลขาที่ทรงพระราชนิพนธ์ มีบางคำที่เลือนลางไม่ชัดเจน จึงใช้เอกสารอีกฉบับหนึ่งในการตรวจทาน คือ หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ศธ.๐๗๐๑.๑/๑๘๘ กล่อง ๑๕ สำนักงานเลขานุการกรม กรมศิลปากร ประวัติท้าวหิรันยพนาสูร, หน้า ๑-๒.
^๑๘ วันที่ ๑๗ พ.ย.๒๔๔๘ ขบวนเสด็จออกจากเมืองอุตรดิตถ์ไปตามเส้นทางผ่านเขาพลึงก่อนจะเข้าสู่เมืองแพร่
^๑๙ เส้น หมายถึง เซ่น
^๒๐ หอจดหมายเหตุแห่งชาติ, มร.๖ว/๒ เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ ๖ กระทรวงวัง เรื่อง ประกาศเรื่องท้าวหิรันยพนาสูร (๑๐ เม.ย.๒๔๕๔ – ๑๖ ส.ค. ๒๔๖๕) เอกสารฉบับนี้เป็นต้นฉบับลายพระหัตถ์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ มีบางคำที่มองไม่ชัด บ้างจางหาย คงรูปการสะกดคำตามต้นฉบับเพื่อให้เห็นวิวัฒนาการและการใช้ภาษาเฉพาะบุคคล โดยเทียบเคียงเอกสารอีก ๒ ฉบับเพื่อใช้ในการตรวจทาน คือ หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. มร.๖บ/๓๘ เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ ๖ เบ็ดเตล็ด เรื่อง ท้าวหิรันยพนาสูร (๒๘ มิ.ย. – ๑๖ ส..ค. ๒๔๖๕); พระเจ้าบรมวงษ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์, ประกาศพระราชพิธี เล่ม ๒ สำหรับพระราชพิธีการจร (พระนคร: โรงพิมพ์ไทย, ๒๔๕๙). ข้าราชการกรมราชเลขานุการให้พิมพ์ครั้งแรกสนองพระคุณในงานพระศพ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ฯ ปีมโรงอัฐศก พ.ศ.๒๔๕๙. ดูเพิ่มใน http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:48118
^๒๑ พระเจ้าบรมวงษ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ ทรงใช้พระราชดำเนิร ในเอกสารฉบับเดียวกัน

โปรดติดตามตอนต่อไป

[Kimleng]

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ครั้งทรงดำรงพระราชอิสริยยศ
เป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร

         ครั้นรัตนโกสินทรศก.๑๒๙ ได้เสดจเถลิงถวัลยราชสมบัติแล้ว ทรงคำนึงถึงหิรันยอสูร ซึ่งนิยมกันว่าได้เคยตามเสดจพระราชดำเนิรมาหลายแห่งหน การเสดจพระราชดำเนิรในแห่งใดๆ ก็เปนไปโดยสวัสดิภาพ และเปนที่อุ่นใจแห่งราชบริพารทั่วไป จึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ช่างหล่อรูปหิรันยอสูรด้วยทองสัมฤทธิ์ แล้วเสร็จบริบูรณ์ในเดือนเมษายนรัตนโกสินทรศก.๑๓๐ จึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เจ้าพนักงานจัดเครื่องสังเวยเส้นสรวงตามสมควร ขอเชิญหิรันยอสูรเข้าสิงสถิตย์ในรูปสัมฤทธิ์นี้ แลทรงขนานนามพระราชทานใหม่ว่า ท้าวหิรันยพนาสูร มีชฎาเทริดอย่างไทยโบราณ แลไม้เท้าเปนเครื่องประดับยศสืบไป ขอเชิญท้าวหิรันยพนาสูรรับเครื่องสังเวยสักการอันได้ทรงสั่งสมมานั้นเปนธรรมพลี ขอจงได้รับส่วนพระราชกุศลแลอนุโมทนาในไตรทวารอันได้ทรงสั่งสมมานั้นเปนธรรมพลี ขอจงได้รับส่วนพระราชกุศลแลอนุโมทนา แล้วจงอภิบาลบำรุงรักษาสมเดจพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เวลาเสดจพระราชดำเนิรประพาศในทิศานุทิศใดๆ ขอให้ทรงเกษมสำราญปราศจากโรคภัยพิบัติอุปัทวันตราย พร้อมทั้งราชบริพารทั้งปวง แลให้ทรงพระเจริญพระชนมายุศุขสิริสวัสดิ์ สมบูรณ์ด้วยพระราชวรฤทธิ์เดชานุภาพแผ่ไพศาล สรรพศิริสมบัติสวิญญาณอวิญญาณ^๒๒ อันพิเศษต่าง ๆ จงมาเพิ่มพูนประดับพระบารมีให้สำเร็จดังพระราชหฤทัยประสงค์ จงทุกประการ เทอญ ฯ”

แม้ระยะเวลาล่วงเลยมาหลายปีความเชื่อมั่นในท้าวหิรันยพนาสูรยังมิได้จางคลายจากพระราชหฤทัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวแต่ประการใด กลับเพิ่มพูนงอกงามยิ่งๆ ขึ้นไป เมื่อทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยาอาทรธุรศิลป์ (ม.ล.ช่วง กุญชร) ^๒๓ เจ้ากรมบัญชาการ กรมศิลปากร กระทรวงมุรธาธร เป็นแม่กองจัดสร้างรูปหล่อท้าวหิรันยพนาสูรขนาดใหญ่ เสวกตรี พระเทพรจนา (สิน ปฏิมาประกร) ^๒๔ ประติมากรผู้ปั้นต้นแบบ โดยมี นายตาบ พรพยัคฆ์^๒๕ เป็นหุ่นต้นแบบที่ใช้ปั้นท้าวหิรันยพนาสูร และมิสเตอร์ เอ็ม.แกลเลตตี^๒๖ วิศวกรชาวอิตาเลียนเป็นผู้ควบคุมการหล่อแบบ ใช้งบประมาณการหล่อเป็นเงิน ๒,๒๑๖ บาท ๒๕ สตางค์^๒๗ และโปรดเกล้าฯ ให้มิสเตอร์ยี. คลูเซอร์^๒๘ เป็นผู้จัดสร้างศาลสำหรับประดิษฐานรูปหล่อลอยองค์ท้าวหิรันยพนาสูรไว้ตอนท้ายพระราชวังพญาไท ริมคลองสามเสน ใช้งบประมาณเป็นเงิน ๖,๐๐๐ บาท

เมื่อการจัดสร้างทั้งรูปหล่อลอยตัวและศาลสำหรับประดิษฐานแล้วเสร็จสมบูรณ์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินจากพระที่นั่งพิมานจักรี ในพระราชวังพญาไท ทรงเจิมท้าวหิรันยพนาสูร เมื่อวันจันทร์ที่ ๑๖ เมษายน พ.ศ.๒๔๖๖ ดังความปรากฏในจดหมายเหตุรายวัน พระพุทธศักราช ๒๔๖๖ รัตนโกสินทรศก ๑๔๒ หน้า ๑๖ ความว่า^๒๔
          “ลงจากพระที่นั่งพิมานจักรี ตรงไปที่บุษบกศิลาที่ตั้งรูปท้าวหิรัญพนาสูร, ซึ่งตั้งอยู่ริมคลองสามเสน, ตรึงแผ่นทองแดงจากฤกที่ฐานบุษบก, เปิดคลุมรูปท้าวหิรัญ, และจุดธูปเทียนสังเวย.”

ประมาณการหล่อรูปท้าวหิรัญตปการสูร ขนาดใหญ่ คือ

ค่าของใช้สำหรับปั้นรูป มีดินแลเหล็กแกนขี้ผึ้ง แลของใช้เบจเตรจ๓๐		๓๐๐ บาท
ทองเหลืองล่ำอย่างหล่อเครื่องเรือไฟอย่างดี หาบละ ๕๕ บาท ๕ หาบ		๒๗๕ บาท
ฟืนแสม๓๑ ขนาดยาว ๑,๐๐๐ ดุ้น		๕๐ บาท
ถ่านไม้ซาก ๑๒ หาบ ๆ ละ ๓ บาท		๓๖ บาท
เหล็กตกรับรองเตา ๕ แผ่น		๑ บาท  ๒๕ สตางค์
กระเบื้องปิดเตา ๒๐ แผ่น		๔ บาท
ค่าเบ้าฝรั่ง		๑๒๐ บาท
ค่าเหล็กรัดทุ่น		๕๐ บาท
ค่าจ้างแรงงานทำการเวลาหล่อ		๘๐ บาท
ค่าจ้างคนแต่งแลค่าเครื่องมือ		๑,๒๐๐ บาท
ค่าพาหนะ		๑๐๐ บาท
รวมทั้งสิ้น เงิน		๒,๒๑๖ บาท ๒๕ สตางค์

ข้อความบนแผ่นทองแดงที่ฐานรองรับท้าวหิรันยพนาสูร จารึกข้อความดังนี้
          การลงพื้นที่สำรวจบันทึกภาพท้าวหิรันยพนาสูร ณ ที่ตั้งโรงพยาบาลพระมงกุฎเกล้า ได้พยายามค้นหาแผ่นป้ายจารึกทองแดงที่ฐานรองรับท้าวหิรันยพนาสูร แต่ไม่พบหลักฐาน จึงเกิดความสงสัยว่าแท้จริงแล้วแผ่นป้ายนี้มีจริงหรือไม่ หากมีจริงอยู่ตรงส่วนไหนของฐาน จึงกลับมาย้อนดูเอกสารต่างๆ ที่รวบรวมไว้ปรากฏพบรูปภาพ ๆ หนึ่งที่เก็บไว้ในฐานข้อมูล และภาพนั้นอยู่ในหนังสือพระพุทธเจ้าตรัสรู้อะไร พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พิมพ์แจกในงานพระราชทานเพลิงศพ ขุนหิรัญปราสาท (ตาบ พรพยัคฆ์) ณ เมรุ วัดมกุฏกษัตริยาราม วันที่ ๒๙ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๘ ที่แสดงให้เห็นว่า ศาลท้าวหิรันยพนาสูรมีการเปลี่ยนแปลงไปจากอดีตโดยสิ้นเชิง กล่าวคือ
          ๑. ในอดีตศาลท้าวหิรันยพนาสูรอยู่บนที่สูงรองรับด้วยฐานขนาดสูง ซึ่งในปัจจุบันไม่มีฐานสูงรองรับ
          ๒. ในอดีตศาลท้าวหิรันยพนาสูรไม่มีผนังทึบปิดด้านหลัง ปัจจุบันมีการก่อผนังทึบแล้วประดับด้วยกระจกสี
          ๓. หากต้องการขึ้นสักการะอย่างใกล้ชิดในอดีตปรากฏขั้นบันไดทางขวามือของท้าวหิรันยพนาสูร แต่ปัจจุบันไม่มีขั้นบันไดดังกล่าว
          ๔. เมื่อพิจารณารูปทรงของศาลในอดีตให้ความรู้สึกว่าท่านยืนตระหง่านอยู่บนฐานที่สูงชะลูด ดูมีพลังน่าเกรงขามยิ่ง

รูปท้าวหิรญพนาสูรนี้
พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทร
มหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้สร้างขึ้น
เมื่อณวันเสาร์ที่ ๑๕ กรกฎาคม
พระพุทธศักราช ๒๔๖๕ เวลา ๕ นาฬิกา
กับ ๙ นาที ๔๑ วินาที หลังเที่ยง

--------------------------------------

^๒๒ สวิญญาณ หมายถึง สิ่งที่มีวิญญาณ ได้แก่ มนุษย์ สัตว์ต่างๆ (ในที่นี้น่าจะหมายถึง มีบริวารมากมาย) อวิญญาณ หมายถึง สิ่งที่ไม่มีวิญญาณ เช่น เงิน ทอง ผ้านุ่งห่ม และเครื่องใช้สอย (ในที่นี้น่าจะหมายถึง ทรัพย์สมบัติ)
^๒๓ มหาเสวกตรี พระยาอาทรธุรศิลป์ (ม.ล.ช่วง กุญชร) สืบค้นประวัติเพิ่มเติมได้ใน ประชุมพงศาวดารภาคที่ ๓๗ เรื่องจดหมายเหตุของคณะบาดหลวงฝรั่งเศสซึ่งเข้ามาตั้งครั้งกรุงศรีอยุธยาตอนแผ่นดินพระเจ้าเสือและพระเจ้าท้ายสระ (พิมพ์ครั้งที่ ๒. พระนคร: โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, ๒๔๗๓). พิมพ์เป็นที่ระลึกในงานพระราชทานเพลิงศพ มหาเสวกตรี พระยาอาทรธุรศิลป์ (ม.ล.ช่วง กุญชร). ดูเพิ่มใน http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:240816
^๒๔ เสวกตรี พระเทพรจนา (สิน ปฏิมาประกร) เจ้ากรมสิบหมู่ช่างปั้นซ้าย ฝีมือชั้นเอกในพระราชสำนัก เดิมบรรดาศักดิ์เป็นหลวงเทพรจนา พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลาเงิน เข็มศิลปวิทยา แก่ หลวงเทพรจนา (สิน) เมื่อครั้งที่เสด็จประทับ ณ โรงพระราชพิธีในการหล่อพระไชยวัฒนประจำรัชกาล เมื่อวันที่ ๘ มกราคม รัตนโกสินรศก ๑๒๙ “พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา. “ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๒๗ (๑๕ มกราคม ร.ศ.๑๒๙): ๒๔๓๙.
       มีผลงานทั้งปั้นและหล่อมากมายอาทิ พระพุทธรูปปางไสยาสน์ ศิลปะประยุกต์แบบกรีก ออกแบบโดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ประทานให้พระเทพรจนาปั้นและหล่อด้วยโลหะสัมฤทธิ์ลงรักปิดทอง สร้างอุทิศถวายและบรรจุพระอัฐิและพระอังคารของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นมหิศรราชหฤทัย (พระองค์เจ้าไชยันต์มงคล) ประดิษฐาน ณ ตึกไชยันต์ โรงเรียนวัดราชาธิวาสวิหาร กรุงเทพฯ พ.ศ.๒๔๖๒
       ในคราวที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวหายจากพระอาการประชวรหนัก เมื่อ พ.ศ.๒๔๖๗ โปรดเกล้าฯ รับสั่งให้ พระเทพรจนา ปั้นและหล่อพระนิรโรคันตรายถวายพระอารามหลวงฝ่ายมหานิกาย เป็นพระพุทธรูปในพระอิริยาบถนั่งสมาธิ ขนาดหน้าตักกว้าง ๖ นิ้ว ที่เบื้องซ้ายและขวาขององค์พระ มีรูปนาคแปลงเป็นมนุษย์ ๒ ตน เชิญฉัตรกั้น และพัดโบก โดยมีลักษณะเป็นนาคเจ็ดเศียรแผ่พังพานอยู่เหนือศีรษะซึ่งมีใบหน้าเป็นมนุษย์ มีเขี้ยว ๒ ข้างที่มุมปาก ลำตัวด้านหน้าและแขนสองข้างเป็นมนุษย์ ส่วนลำตัวด้านหลังเป็นเกล็ดนาค มีขาข้างหนึ่งเป็นมนุษย์ อีกข้างหนึ่งเป็นขนดหางนาค
       พระพุทธสิหิงค์ (เชียงใหม่) วัดพระสิงห์ ซึ่งเป็นองค์ประธานในวิหารลายคำปัจจุบันนั้น เคยถูกโจรลักลอบตัดพระเศียรไปใน พ.ศ.๒๔๖๖ สอบสวนคนร้ายได้ความว่า นำไปหลอมเป็นกระดิ่งผูกคอวัว พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทราบข่าวโปรดเกล้าฯ ให้พระเทพรจนา (สิน ปฏิมาประกร) ปั้นหล่อพระเศียรซ่อมคืนจนสมบูรณ์ดังเดิม แต่ยังไม่ทันแล้วเสร็จ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตเสียก่อน เมื่อถึงคราวพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสเชียงใหม่ พ.ศ.๒๔๖๙ จึงโปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญพระพุทธสิหิงค์กลับขึ้นไปประดิษฐานที่วัดพระสิงห์ดังเดิม เจ้าดารารัศมีทรงเป็นแม่งานจัดโรงทานเป็นการสมโภชในคราวนั้น
       ได้รับนามสกุลพระราชทาน “ปฏิมาประกร” ในขณะที่มีบรรดาศักดิ์ หลวงเทพรจนา “ประกาศพระราชทานนามสกุลครั้งที่ ๑๑.” ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๓๐. (๒๒ กุมภาพันธ์ ๒๔๕๖): ๒๗๔๓
       ปรากฏยศสัญญาบัตร “เสวกตรี” ในรายนามผู้ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จักรพรรดิมาลา เมื่อวันที่ ๑๗ มกราคม พ.ศ.๒๔๗๑ “พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์. ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๔๕ (๒๗ มกราคม ๒๔๗๑): ๓๓๔๙ – ๓๓๕๐.
^๒๕ นายตาบ พรพยัคฆ์ (ขุนหิรัญปราสาท) อ้างประวัติแล้ว อ้างถึงใน พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระพุทธเจ้าตรัสรู้อะไร (พระนคร: โรงพิมพ์เอเชียการพิมพ์, ๒๕๐๘). พิมพ์เป็นที่ระลึกในงานพระราชทานเพลิงศพ ขุนหิรัญปราสาท (ตาบ พรพยัคฆ์) ณ เมรุวัดมกุฎกษัตริยาราม วันที่ ๒๙ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๐๘. ดูเพิ่มใน http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:166722
^๒๖ มิสเตอร์เอ็ม. แกลเลตตี (Mario Galetti) วิศวกรชาวอิตาเลียน รับหน้าที่ควบคุมการก่อสร้างพระราชวังพญาไทในสมัยล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๖ เป็นวิศวกรควบคุมการก่อสร้างวังไกลกังวลในสมัยล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๗ รับราชการอยู่ในตำแหน่งอาจารย์วิศวกรรม แผนกศิลปากร จนถึง พ.ศ.๒๔๗๕ รวมรับราชการ ๑๖ ปี (พ.ศ.๒๔๕๙ – ๒๔๗๕) ได้รับเบี้ยบำนาญปีละ ๒,๘๘๐ บาท
^๒๗ หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. มร.๖บ/๓๘ เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ ๖ เบ็ดเตล็ด เรื่อง ท้าวหิรัญพนาสูร (๒๘ มิ.ย. – ๑๖ ส.ค.๒๔๖๕)
^๒๘ มิสเตอร์ยี. คลูเซอร์ (G. Cluzer) ชาวเยอรมัน เปิดห้างร้านรับเหมาก่อสร้างในสยาม เช่น จัดหากระเบื้องประดับองค์พระปฐมเจดีย์ ร.ศ.๑๓๐ (พ.ศ.๒๔๕๔) รับเหมาก่อสร้างหมู่พระที่นั่งพระราชวังพญาไท พ.ศ.๒๔๖๒ – ๒๓๖๕ เป็นต้น
^๒๙ หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. มร.๖บ/๓๘ เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ ๖ เบ็ดเตล็ด เรื่อง ท้าวหิรันยพนาสูร (๒๘ มิ.ย. – ๑๖ ส.ค.๒๔๖๕)
^๓๐ เบจเตรจ หมายถึง เบ็ดเตล็ด
^๓๑สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. แสม. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ ๑๗ กรกฎาคม ๒๕๖๕, จาก: http://legacy.orst.go.th/?knowledges=แสม-๑๔-เมษายน-๒๕๕๐

[คำค้น:]

กระโดดไป: เลือกหัวข้อ: ----------------------------- จากใจถึงใจ ----------------------------- => หน้าบ้าน สุขใจ ===> สุขใจ ป่าวประกาศ (ข้อความจากทีมงาน) ===> สุขใจ เสนอแนะ (ข้อความจากสมาชิก) ===> สุขใจ ให้ละเลง (มุมทดสอบบอร์ด) ----------------------------- สุขใจในธรรม ----------------------------- => พุทธประวัติ - ประวัติพระสาวก ===> พุทธประวัติ แห่งองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ===> ประวิติพระอรหันต์ พระสาวก ในสมัยพุทธกาล ===> ประวัติพระผู้ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ ในยุคปัจจุบัน ===> นิทาน - ชาดก =====> ชาดก พระเจ้า 500 ชาติ => ธรรมะทั่วไป ธารธรรม - ธรรมทาน ===> ธรรมะจากพระอาจารย์ ===> เกร็ดครูบาอาจารย์ => ห้องวิปัสสนา - มหาสติปัฏฐาน 4 => สมถภาวนา - อภิญญาจิต => จิตอาสา - พุทธศาสนาเพื่อสังคม => เสียงธรรมเทศนา - เอกสารธรรม - วีดีโอ ===> เอกสารธรรม ===> เสียงธรรมเทศนา =====> ธรรมะจาก สมเด็จโต =====> ธรรมะจาก หลวงปู่มั่น =====> เสียงบทสวดมนต์ =====> เพลงสวดมนต์ =====> เพลงเพื่อจิตสำนึก แด่บุพการี =====> ธรรมะ มิวสิค (เพลงธรรมทั่วไป) ===> ห้อง วีดีโอ => เกร็ดศาสนา => กฏแห่งกรรม - ท่องไตรภูมิ => ไขปัญหาโลก ธรรม และความรัก => บทสวด - คัมภีร์ คาถา - วิชา อาคม => พุทธวัจนะ - ภาษิตธรรม ===> พุทธวัจนะ ในธรรมบท ===> พุทธศาสนสุภาษิต ===> คำทำนายภัยพิบัติที่จะเกิด ===> รวมข่าวภัยพิบัติ ทั้งในอดีต และปัจจุบัน ===> รู้ เพื่อ รอด (การเตรียมการ) => ห้องประชาสัมพันธ์ ทั้งทางโลก และทางธรรม ===> ฐานข้อมูล มูลนิธิต่าง ๆ ในประเทศไทย (Donation Exchange Center) ----------------------------- วิทยาศาสตร์ทางจิต เรื่องลี้ลับ ----------------------------- => วิทยาศาสตร์ - จักรวาล - การค้นพบ ===> เรื่องราว จากนอกโลก =====> ประสบการณ์เกี่ยวกับ UFO =====> หลักฐาน และ การพิสูจน์ยูเอฟโอ =====> คลิปวีดีโอ ยูเอฟโอ => ไขตำนาน - ประวัติศาสตร์ - การค้นพบ อารยธรรม => เรื่องแปลก - ประสบการณ์ทางจิต - เรื่องลึกลับ ===> ร้อยภูติ พันวิญญาณ =====> ประสบการณ์ ผี ๆ =======> เรื่องเล่าในรั้วมหาลัย =====> ประวัติ ต้นกำเนิด ตำนานผี ===> ดูดวง ทำนายทายทัก ===> ไดอะล็อก คือ ดอกอะไร - พลังไดอะล็อก (Dialogue) ===> กระบวนการ NEW AGE => เครื่องราง ของขลัง พุทธคุณ ----------------------------- นั่งเล่นหลังสวน ----------------------------- => สุขใจ จิบกาแฟ => สุขใจ ร้านน้ำชา => สุขใจ ห้องสมุด ===> สุขใจ หนังสือแนะนำ ===> สุขใจ คลังความรู้ลวงโลก ===> สยาม ในอดีต => สุขใจ ใต้เงาไม้ => สุขใจ ตลาดสด => สุขใจ อนามัย => สุขใจ ไปเที่ยว => สุขใจ ในครัว ===> เกร็ดความรู้ งานบ้าน งานครัว => สุขใจ ไปรษณีย์ => สุขใจ สวนสนุก ===> ลานกว้าง (มุมดูคลิป) ===> เวที จำอวด (จำอวดหน้าม่าน) ===> หนังกลางแปลง (ดูหนัง รีวิวหนัง) ===> หน้าเวที (มุมฟังเพลง) =====> เพลงไทยเดิม ===> แผงลอยริมทาง (รวมคลิปโฆษณาโดน ๆ)