โบราณสถานวัดน้อย จ.น่าน วัดที่เชื่อกันว่าเล็กที่สุดในประเทศไทย

พระพุทธรูปและแผงพระพิมพ์ไม้ประดิษฐานอยู่ภายในวิหารวัดน้อย

รูปทรงของวัดเป็นวิหาร ก่ออิฐ ฉาบปูน ขนาดพอๆ กับศาลพระภูมิ
มีขนาดกว้าง ๑.๙๘ เมตร ยาว ๒.๓๔ เมตร สูง ๓.๓๕ เมตร
แบบศิลปะล้านนา สกุลช่างน่าน

เชื่อกันว่า โบราณสถานวัดน้อย เป็นวัดที่เล็กที่สุดในประเทศไทย

โบราณสถานวัดน้อย
วัดที่เชื่อกันว่าเล็กที่สุดในประเทศไทย

โบราณสถานวัดน้อย ตั้งอยู่ในพื้นที่ของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติน่าน หรือภายในบริเวณคุ้มของอดีตเจ้าผู้ครองนครน่าน ที่เรียกว่า “หอคำ” ใกล้กับวัดช้างค้ำวรวิหาร อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน

จากคำบอกเล่าสืบต่อกันมา เชื่อว่าพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ เจ้าผู้ครองนครน่านองค์ที่ ๖๓ กราบบังคมทูล ถึงจำนวนวัดในเมืองน่าน ต่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ แต่ปรากฏว่านับจำนวนเกินไปหนึ่งวัด จึงได้สร้างวัดองค์น้อยแห่งนี้ขึ้นมาให้ครบตามจำนวนที่กราบบังคมทูลไป พระองค์เข้าเฝ้ารัชกาลที่ ๕ เพียงครั้งเดียว ใน พ.ศ.๒๔๑๖ วัดน้อยคงสร้างหลังจากนั้น

รูปทรงของวัดเป็นวิหารก่ออิฐถือปูน ขนาดกว้าง ๑.๙๘ เมตร ยาว ๒.๓๔ เมตร สูง ๓.๓๕ เมตร แบบศิลปะล้านนา สกุลช่างน่าน มีพระพุทธรูปและแผงพระพิมพ์ไม้ประดิษฐานอยู่ภายใน เชื่อว่าเป็นวัดที่เล็กที่สุดในประเทศไทย

ภาพเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช
ภายหลังขึ้นเป็นเจ้าเมืองน่าน เมื่อตอนอายุ ๖๓ ปี

พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช ทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ ๖๓
เป็นต้นราชสกุล ณ น่าน ท่านถึงแก่พิราลัยด้วยพระโรคชรา
ในวันที่ ๕ เมษายน พ.ศ.๒๔๖๑ สิริรวมชนมายุได้ ๘๗ ปี

เจ้าศรีพรหมา (หม่อมศรีพรหมา กฤดากร ณ อยุธยา)
ธิดาในพระเจ้าสุริยะพงศ์ผริตเดช เจ้าประเทศราชผู้ครองนครน่าน
ภาพนี้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕)
ทรงฉายให้ด้วยฝีพระหัตถ์และทรงตั้งไว้ในห้องพระบรรทม

ปี พ.ศ.๒๔๔๖ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาให้เจ้าสุริยพงษ์ผลิตเดชฯ เลื่อนยศฐานันดรศักดิ์ขึ้นเป็น "พระเจ้านครน่าน" มีพระนามปรากฏตามสุพรรณปัฏว่า "พระเจ้าสุริยพงษ์ผลิตเดช กุลเชษฐมหันต์ ไชยนันทบุรมหาราชวงศาธิบดี สุริตจารีราชนุภาวรักษ์ วิบูลยศักดิ์กิติไพศาล ภูบาลบพิตรสถิตย์ ณ นันทราชวงษ์" เป็นพระเจ้านครน่านองค์แรกและองค์เดียวในประวัติศาสตร์น่าน

ภายหลังได้รับการสถาปนาเป็นพระเจ้าน่าน พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ ได้สร้างหอคำ (คุ้มหลวง) เป็นที่ประทับเมื่อ พ.ศ.๒๔๔๖ แทนหลังเดิมซึ่งสร้างในสมัยของเจ้าอนันตวรฤิทธิเดชฯ ลักษณะตัวอาคารโอ่โถงงดงามก่ออิฐถือปูนแข็งแรง ตกแต่งอ่อนช้อยสวยงามด้วยลายลูกไม้ นับเป็นสถาปัตยกรรมก่อสร้างที่ดีเด่นแห่งหนึ่งของเมืองไทย

ด้านหน้าหอคำ มีข่วงสำหรับจัดงานพิธีต่างๆ (คล้ายสนามหลวง ในกรุงเทพมหานคร) ตลอดจนเป็นที่จัดขบวนทัพออกสู้ศึก จัดขบวนนำเสด็จหรือขบวนรับแขกเมืองสำคัญ และในปี พ.ศ.๒๔๗๔ เจ้ามหาพรหมสุรธาดา เจ้าผู้ครองนครน่าน ถึงแก่พิราลัย ตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครก็ถูกยุบเลิกตั้งแต่นั้นมา ส่วนหอคำได้ใช้เป็นศาลากลางจังหวัดน่าน จนปี พ.ศ.๒๕๑๑ จังหวัดน่าน ได้มอบหอคำให้กรมศิลปากรใช้เป็นสถานที่จัดตั้งพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติน่าน จนกระทั่งปัจจุบัน

ภายในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติน่านมีโบราณวัตถุ ตลอดจนสิ่งที่น่าสนใจเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ ศิลปะ โบราณคดี และชาติพันธุ์วิทยาประจำท้องถิ่น มาจัดแสดงให้ชมอย่างมีระบบและระเบียบสวยงาม คือ ส่วนที่เป็นห้องจัดแสดงชั้นล่าง จัดแสดงชาติพันธุ์วิทยาเกี่ยวกับล้านนา เช่น ลักษณะอาคารบ้านเรือนและเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน การทอผ้าและผ้าพื้นเมืองน่านแบบต่างๆ ที่สวยงาม การสาธิตงานประเพณีและความเชื่อต่างๆ เช่น การแข่งเรือ จุดบ้ั้งไฟสงกรานต์ และพิธีสืบชะตา เป็นต้น

ที่น่าสนใจในการจัดแสดงห้องโถงข้างล่างนี้ ยังมีการจัดแสดงเรื่องราวชีวิตความเป็นอยู่และเครื่องใช้ของชนกลุ่มน้อยในเมืองน่าน รวม ๕ เผ่าด้วยกัน คือ ไทลื้อ แม้ว เย้า ถิ่น และผีตองเหลือง ส่วนบริเวณห้องจัดแสดงชั้นบน เป็นการจัดแสดงเรื่องราวเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ของเมืองน่าน การสร้างเมืองและโบราณสถานที่สำคัญ รูปถ่ายโบราณ งานประณีตศิลป์ เครื่องใช้เงินตรา อาวุธ ศิลาจารึก และเครื่องถ้วยชามที่ค้นพบในเมืองน่าน

ที่สำคัญที่สุดได้แก่ ห้องเก็บ “งาช้างดำ” ซึ่งเป็นปูชนียวัตถุคู่เมืองน่าน ตามประวัติกล่าวไว้ว่าได้มาจากเมืองเชียงตุง ตั้งแต่ครั้งโบราณ เมื่อเจ้ามหาพรหมสุรธาดา เจ้าผู้ครองนครน่านองค์สุดท้ายถึงแก่พิราลัย เจ้านายบุตรหลานจึงมอบให้เป็นสมบัติของแผ่นดินพร้อมหอคอย ลักษณะของงาช้างดำนี้เป็นงาปลีเปลือกสีน้ำตาลเข้า ขนาดความยาว ๙๗ เซนติเมตร วัดโดยรอบ ๔๗ เซนติเมตร มีน้ำหนักประมาณ ๑๘ กิโลกรัม ส่วนปลายมนมีจารึกอักษรธรรมล้านนา ภาษาไทยกำกับไว้ว่า “กิ่งนี้หนักหนึ่งหมื่นห้าพัน” หรือประมาณ ๑๘ กิโลกรัม ไม่สามารถประเมินราคาได้ ท่านที่สนใจไปชมกันได้ที่พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติจังหวัดน่าน