คุกขี้ไก่ อนุสรณ์สถานแห่งความทรงจำอันเจ็บปวดของคนไทย

คุกขี้ไก่
อนุสรณ์สถานแห่งความทรงจำอันเจ็บปวดของคนไทย
Kimleng

คุกขี้ไก่ ตั้งอยู่หมู่ที่ ๑ ตำบลปากน้ำแหลมสิงห์ อำเภอแหลมสิงห์ จังหวัดจันทบุรี ก่อนถึงท่าเทียบเรือ ๑ กิโลเมตร ใกล้โรงพยาบาลอำเภอแหลมสิงห์ สร้างเมื่อ พ.ศ.๒๔๓๖ (รศ.๑๑๒) ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ เป็นอาคารก่ออิฐถือปูนสองชั้น รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสลบเหลี่ยม ขนาดกว้าง ๔ เมตร สูง ๑๐ เมตร มีช่องประตูเข้าทางด้านทิศใต้ ๑ ประตู รอบๆ อาคารเป็นล่องลมหรือช่องหน้าต่างหรือช่องปืนด้านละ ๕ ช่อง และที่มุขอีก ๑ ช่อง ทั้ง ๒ ชั้น โดยแต่ละช่องหน้าต่างจะแคบยาว ภายในจะลาดเอียงบานออกทั้ง ๔ ด้าน แต่เดิมอาคารหลังนี้มีหลังคาทรงพีระมิดและชั้นบนวางคานปูพื้นไม้ ปัจจุบันพังหมดเหลือเฉพาะอาคารก่ออิฐถือปูน อาคารหลังนี้ได้ทรุดตัวเอียงลงมาทางทิศเหนือประมาณ ๕๐ เซนติเมตร จากระดับดิน สภาพของอาคารทรุดโทรมมาก

ในครั้งกระนั้นเป็นยุคการล่าอาณานิคมหรือล่าเมืองขึ้น ฝรั่งเศสได้เข้ามายึดอินโดจีน คือ ญวน เขมร และลาว หวังครอบครองดินแดนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง รวมทั้งเกาะแก่งต่างๆ ซึ่งเป็นของไทย เอาเป็นอาณานิคมของตน จากนั้นก็เข้ามารุกรานประเทศไทยเพิ่มขึ้นอีก โดยเข้ามายึดเมืองขวางซึ่งเป็นดินแดนของไทย แต่พระยอด เจ้าเมืองขวาง ไม่ยอม ได้ปกป้องอธิปไตยของไทยด้วยการสู้รบกับทหารฝรั่งเศส ทำให้ทหารฝรั่งเศสบาดเจ็บล้มตาย ด้วยเหตุนี้ฝรั่งเศสจึงใช้กรณีพิพาทกับพระยอด เมืองขวาง มารุกรานไทยด้วยการนำเรือรบ ๓ ลำ เข้ามาทางปากน้ำเจ้าพระยาเพื่อปิดอ่าว เมื่อเรือรบทั้ง ๓ ลำมาถึงถึงป้อมผีเสื้อสมุทร (จ.สมุทรปราการ) ทหารไทยจึงยิง ทำให้เรือรบฝรั่งเศสเสียหาย

ฝรั่งเศสจึงถือโอกาสนี้เรียกร้องค่าเสียหายจากไทย โดยให้ไทยยกดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงให้แก่ฝรั่งเศสเป็นค่าทดแทนปฏิกรณ์สงคราม และถือโอกาสเข้ายึดครองจันทบุรีไว้เป็นประกันจนกว่าไทยจะยอมทำตามข้อตกลงต่างๆ ที่ฝรั่งเศสกำหนด การเจรจาก็ดำเนินไป แต่ฝรั่งเศสไม่พอใจได้ไปยึดเมืองตราดอีก ทำให้เราต้องยอมยกดินแดนเกาะกงและบางส่วนในเขมรให้ฝรั่งเศสเพิ่มอีก นั่นแหละการเจรจาจึงสงบลงได้ด้วยพระราชวิเทโศบายของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ยอมเสียส่วนน้อยเพื่อรักษาส่วนใหญ่ไว้ ตรงกับโวหารของไทยว่า "เสียน้อยดีกว่าเสียมาก"

ในช่วงเวลาที่ฝรั่งเศสปกครองจันทบุรี ๑๒ ปี (พ.ศ.๒๔๓๖-๒๔๔๗) ฝรั่งเศสได้สร้างค่ายทหาร ปลูกสร้างอาคาร โรงเรือน ที่พัก คลังอาวุธยุทโธปกรณ์ต่างๆ สำหรับให้ทหารฝรั่งเศสได้อยู่อาศัย และสร้างตึกที่ทำการหลายหลังอย่างถาวร รวมทั้งคุกขี้ไก่ ซึ่งสร้างพร้อมกับตึกแดง

อาคารหลังนี้มีเรื่องเล่ากันว่าเป็นคุกที่ฝรั่งเศสสร้างขึ้นเพื่อจับคนไทยขังไว้ข้างล่างและเลี้ยงไก่ไว้ข้างบนเพื่อให้ถ่ายมูลรดหัวนักโทษ จึงเรียกว่าคุกขี้ไก่ แต่จากลักษณะของอาคารและช่องลมหรือช่องหน้าต่าง ซึ่งด้านในลาดเอียงและบานออกทั้ง ๔ ด้าน อันเป็นลักษณะของช่องปืนที่สามารถเอียงยิงข้าศึกได้ในมุมกว้าง จึงน่าสันนิษฐานได้อีกแง่มุมว่าเป็นป้อมฝรั่งเศส

กรมศิลปากรได้บูรณะคุกขี้ไก่ ใน พ.ศ.๒๕๑๕ และ พ.ศ.๒๕๒๘ ตามลำดับ